शिंजो आबे यांच्या काळात भारत जपान संबधांना बळकटी; विविध क्षेत्रात लाखो कोटींची गुंतवणूक

मुंबई :  जपानच्या इतिहासात सर्वाधिक काळ पंतप्रधानपद भुषवणाऱ्या शिंजो आबे (shinzo abe) यांचे निधन झाले. शिंजो आबे यांच्यावर हल्ला झाला असून छातीवर गोळी लागल्याने त्यांचा मृत्यू झाला आहे. पंतप्रधान पदाच्या दुसऱ्या कार्यकाळात त्यांनी भारतासोबत अनेक क्षेत्रात भागिदारी वाढवली. आबे यांच्यावरील हल्ल्याने जग हादरले असताना, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी देखील गहिवरले.

पंतप्रधान झाल्यानंतर अवघ्या दोन महिन्यांनी नरेंद्र मोदींनी (Narendra Modi) सप्टेंबर 2014 मध्ये जपानला भेट दिली. मोदी आणि आबे यांनी द्विपक्षीय संबंधांना "Special Strategic and Global Partnership" मध्ये अपग्रेड केले. नागरी अणुऊर्जेपासून ते सागरी सुरक्षेपर्यंत, बुलेट ट्रेन ते दर्जेदार पायाभूत सुविधांपर्यंत, ऍक्ट ईस्ट पॉलिसी ते इंडो-पॅसिफिक रणनीती अशा अनेक मुद्द्यांचा समावेश नवीन संबंधांमध्ये आहे.

भारत - जपान संबधांमधील महत्वाचे मुद्दे

• दोन्ही देशांनी 2016 मध्ये अणु करारावर स्वाक्षरी केली. जी यूएस आणि फ्रेंच आण्विक कंपन्यांसोबतच्या भारताच्या करारांसाठी महत्त्वाची ठरली.
• भारत आणि जपान यांच्यातही एक करार आहे. जो त्यांच्या नौदलाला एकमेकांची बंदरे वापरण्याची परवानगी देतो. ऑस्ट्रेलियासह दोन्ही देशांनी इंडो-पॅसिफिकमध्ये supply chains वाढवण्याचे वचन दिले आहे, या रणनीतीला  चीनच्या विरूद्ध संरक्षण म्हणून व्यापकपणे पाहिले जाते.
• आर्थिक धोरणांमध्ये, 2018-19 मध्ये भारताच्या विकास प्रकल्पांमध्ये जपानने विक्रमी 522.4 अब्ज येन (US$4.9 अब्ज) खर्च केले, ज्यात मुंबई आणि अहमदाबाद दरम्यानच्या हाय-स्पीड रेल्वेचा समावेश आहे; आणि दिल्ली आणि मुंबई आणि चेन्नई आणि बेंगळुरू दरम्यान औद्योगिक कॉरिडॉर देखील आहे.
• जपान मुंबई-अहमदाबाद बुलेट ट्रेन प्रकल्पाच्या 80 टक्के निधी 0.1 टक्के व्याज दराने 79,000 कोटी रुपयांच्या सॉफ्ट लोनद्वारे देत आहे, ज्याचा कालावधी 50 वर्षांचा आहे आणि 15 वर्षांचा स्थगित कालावधी आहे.
• दिल्ली-मुंबई इंडस्ट्रियल कॉरिडॉर प्रकल्पासाठी जपान इंटरनॅशनल कोऑपरेशन एजन्सी (JICA) आणि जपान बँक फॉर इंटरनॅशनल कोऑपरेशन (JBIC) कडून $4.5 अब्ज किमतीची गुंतवणूक करण्यात येणार आहे. ही गुंतवणूक प्रकल्पाच्या पहिल्या टप्प्यात करण्यात आली असून त्यात जपानची 26 टक्के भागीदारी आहे.
• भारताच्या ईशान्येकडील पायाभूत सुविधा सुधारण्यासाठी जपानने 2 अब्ज डॉलर्सची गुंतवणूकही केली आहे. यामध्ये गुवाहाटी पाणीपुरवठा प्रकल्प, गुवाहाटी सांडपाणी प्रकल्प, उत्तर-पूर्व रस्ता नेटवर्क कनेक्टिव्हिटी सुधार प्रकल्प, उमियाम-उमट्रू टप्पा III जलविद्युत केंद्र (मेघालय) च्या नूतनीकरण आणि आधुनिकीकरणासाठी प्रकल्प, शाश्वत पाणलोट वन व्यवस्थापन प्रकल्पांचा (मेघालय) सामावेश आहे.
• जपानचे भारतात पुढील पाच वर्षांत पाच ट्रिलियन येनचे गुंतवणुकीचे उद्दिष्ट आहे. ज्यामध्ये उत्पादन, हवामान बदल आणि पायाभूत सुविधा क्षेत्राचा सामावेश आहे.
• एप्रिल 2000 आणि मार्च 2022 या कालावधीत $36bn च्या  FDI सह जपान भारतातील पाचवा सर्वात मोठा गुंतवणूकदार आहे. 
• या कालावधीत भारताच्या एकूण FDI मध्ये 6.28 टक्के योगदान आहे. भारतात सध्या सुमारे 1,455 जपानी कंपन्या भारतात कार्यरत आहेत.
• भारताचा जपानसोबतचा एकूण व्यापार 2020-21 मध्ये $15.3bn पर्यंत वाढला असून भारताची निर्यात $4.4bn आणि आयात $10.9bn झाली आहे. ज्यामुळे जपान भारताचा 13वा सर्वात मोठा व्यापारी भागीदार बनला आहे.
• जपानमधील भारतात आयात होणाऱ्या प्रमुख आयातींमध्ये अणुभट्ट्या, विद्युत यंत्रसामग्री आणि उपकरणे, तांबे, प्लास्टिक, अजैविक रसायने, दुर्मिळ पृथ्वी धातू आणि मौल्यवान धातूंची संयुगे यांचा समावेश होतो.
• भारताच्या निर्यातीत 13 वर्षांत 14.2 टक्क्यांची वाढ झाली असून, 2020-21 मध्ये 4.4 अब्ज डॉलर्सवर पोहोचली आहे, ती 2007-08 मध्ये 3.85 अब्ज डॉलर होती. जपानमधील प्रमुख निर्यातीमध्ये खनिज इंधन आणि खनिज तेल, सेंद्रिय रसायने, मासे आणि नैसर्गिक मोती यांचा समावेश होतो.
• 5वा सर्वात मोठा गुंतवणूकदार म्हणून, जपानने 2000 पासून एकत्रित गुंतवणुकीत $36.2bn चे योगदान दिले आहे, विशेषत: ऑटोमोबाईल्स, इलेक्ट्रॉनिक्स सिस्टम डिझाइन आणि मॅन्युफॅक्चरिंग (ESDM), वैद्यकीय उपकरणे, ग्राहकोपयोगी वस्तू, कापड, अन्न प्रक्रिया आणि रसायने होय. 
• भारतातील काही प्रमुख जपानी कंपन्यांमध्ये मारुती, टोयोटा, मित्सुबिशी, होंडा, हिताची, सोनी आणि पॅनासोनिक यांचा समावेश आहे, ज्या लाखो भारतीय तरुणांना रोजगार देतात.