रशिया विरोधात भारत-चीनने नाही केलं मतदान, जाणून घ्या याचा आंतरराष्ट्रीय स्तरावर काय होणार परिणाम?

नवी दिल्ली : हिवाळी ऑलिम्पिकच्या काळात रशियाचे राष्ट्राध्यक्ष व्लादिमीर पुतिन (vladimir putin) आणि चीनचे समकक्ष शी जिनपिंग (xi jinping) यांनी 'नो लिमिट' करारावर स्वाक्षरी केली तेव्हा कुठे कळले होते की आशिया आणि युरोपमध्ये (asia-europe) समीकरण बदलणार आहेत. या दोन्ही देशांनी अमेरिकेविरुद्ध (Russia vs America) एकत्र नवा अध्याय लिहिण्यास सुरुवात केलीये. त्यामुळे पुतिन (Putin) यांनी डोन्टेस्क आणि लुहान्स्क यांना रशियन भाग घोषित करून युक्रेनवर हल्ला ( Russia Ukraine War) केला, तेव्हा काही तासांतच लिटमस चाचणी घेण्याचे ठरले. (India and China not vote against Russia)

4 फेब्रुवारीची सेटलमेंटची परीक्षा 24 फेब्रुवारीला होणार होती. पुतिन हल्ला करतील असे भारताला किंवा चीनला वाटले नव्हते. आता रशियन सैन्य युक्रेनच्या राजधानी कीवपर्यंत घुसलं आहे आणि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषदेत (UNSC) निषेध प्रस्ताव आला आहे, त्यानंतर निर्णयाची वेळही आली आहे. यापूर्वी भारताचे परराष्ट्र मंत्री एस जयशंकर (S Jaishankar) यांनी पुतीन यांच्या विरोधाला न जुमानता नाटोच्या (NATO) विस्तारावर चिंता व्यक्त केली होती. 

परराष्ट्र सचिव हर्ष श्रृंगला (Harsh Shringla) यांनीही रशियावरील अमेरिका आणि युरोपीय निर्बंधांचा भारतावर होणारा परिणाम जाहीर केला होता. त्याचबरोबर रशियाशी अनेक दशके जुने संबंधही जपायचे होते. त्यामुळे मतदान झाले तेव्हा भारताने त्यात सहभागी न होण्याचा निर्णय घेतला. दुसरीकडे रशियाच्या अगदी जवळ आलेल्या चीनने भारताप्रमाणे मतदानात भाग घेतला नाही. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी (PM Narendra Modi) यांच्या मुत्सद्देगिरीमुळे भारताच्या अगदी जवळ आलेल्या सौदी अरेबियानेही हाच निर्णय घेतला. रशियाने व्हेटोचा वापर केला. निषेध प्रस्ताव मंजूर होऊ शकला नाही.

यानंतर, संयुक्त राष्ट्र महासचिव अँटोनियो गुटेरेस यांनी असहाय्यपणे ट्विट केले - युद्धानंतर युद्ध समाप्त करण्यासाठी UN ची स्थापना करण्यात आली. आज ते उद्दिष्ट साध्य होऊ शकले नाही, पण आपण हार मानू नये, शांततेला आणखी एक संधी दिली पाहिजे. तसे, भारत आणि चीनने मतदान केले तरी काही फरक पडत नाही कारण रशियाकडेच व्हेटो पॉवर आहे. पण त्याहून महत्त्वाचे म्हणजे अमेरिका आणि नाटो देशांच्या दबावाखाली न येणे. अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष जो बायडेन यांच्यासह पाश्चात्य नेते पंतप्रधान मोदींवर तटस्थ राहण्यासाठी आणि पुतीन यांच्यावर टीका करण्यासाठी दबाव आणत होते. युक्रेनवरील हल्ल्याने संयुक्त राष्ट्रांच्या चार्टरचे उल्लंघन केल्याने भारतासाठी ही राजनैतिक कसोटी होती. त्यामुळे भारताने मतदान न करण्याच्या कारणासोबतच युद्धाने कोणताही प्रश्न सुटू शकत नाही, असेही म्हटले आहे.

संयुक्त राष्ट्रातील भारताचे प्रतिनिधी तिरुमूर्ती यांनी स्पष्टीकरण जारी केले. त्यात त्यांनी म्हटलं की,

1. युक्रेनमधील सध्याच्या परिस्थितीवर भारताने तीव्र चिंता व्यक्त केली 
2. आम्ही सर्व पक्षांना हिंसाचार आणि शत्रुत्व त्वरीत संपवण्याचे आवाहन करतो 
3. मानवी जीवनाच्या किंमतीवर कोणताही तोडगा निघू शकत नाही 
4. युक्रेनमध्ये अडकलेल्या भारतीयांच्या सुरक्षेबद्दल आम्ही खूप चिंतित आहोत.
5. सध्याची जागतिक व्यवस्था संयुक्त राष्ट्रांच्या सनद, आंतरराष्ट्रीय कायदा आणि देशांच्या सार्वभौमत्वाचा आदर यावर आधारित आहे 
6. सर्व देशांनी या तत्त्वांचे पालन केले पाहिजे 
7. मुत्सद्देगिरीचा मार्ग सोडणे निंदनीय आहे, आपण हे केले पाहिजे. या मार्गाचा अवलंब करा 
8. या सर्व कारणांमुळे, भारताने या ठरावावर मतदानापासून दूर राहण्याचा निर्णय घेतला.

अखंडता - सार्वभौमत्वाकडे ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून पाहण्याची गरज

डोनेस्तक आणि लुहान्स्कचा रशियात समावेश झाल्यानंतर आपल्या देशाने दिलेली कारणे पाहिली तर चित्र थोडे स्पष्ट होऊ शकते. खरे तर याकडे ऐतिहासिक दृष्टिकोनातून पाहण्याची गरज आहे, ज्याकडे पुतिनही बोटे दाखवत आहेत. पुतिन यांनी नाटोच्या विस्ताराला रशियाच्या सार्वभौमत्वावरील हल्ला म्हटले आहे. चीनकडून लगेच कोणतीही प्रतिक्रिया आलेली नाही, मात्र यापूर्वी जेव्हा परराष्ट्र मंत्रालयाच्या प्रवक्त्या हुआ चुनयिंग यांना विचारण्यात आले होते, तेव्हा त्यांचे उत्तरही असेच काहीसे होते. युक्रेनमधील विशेष लष्कराच्या कारवाईबाबत ते म्हणाले, त्याचा ऐतिहासिक संदर्भ अतिशय गुंतागुंतीचा आहे आणि सध्याची परिस्थिती सर्व प्रकारच्या कारणांमुळे निर्माण झाली आहे.

भारत आणि चीनच्या या निर्णयावर टीका होऊ शकते. पण हा काळ आंतरराष्ट्रीय मुत्सद्देगिरीतील टेक्टोनिक शिफ्टचा आहे. चीनशी लढणाऱ्या अमेरिकेचा केंद्रबिंदू आता युरोप बनला आहे. तो एकाच वेळी आशिया आणि युरोपला कात्री लावू शकत नाही. आशिया-पॅसिफिक मुत्सद्देगिरी देखील शीतयुद्ध युगाच्या पुनरागमनासह फ्लॅशबॅकमध्ये जाऊ शकते. चीनशी सामना करण्यासाठी क्वाडची स्थापना करण्यात आली हे वास्तव आहे. हे देखील खरे आहे की रशिया-चीन-भारत गट RIC देखील आहे जो रशियाच्या पुढाकाराने 1990 मध्ये स्थापन झाला होता. ब्रिक्समध्ये भारत आणि चीनही एकत्र आहेत. कोणताही निष्कर्ष काढणे खूप लवकर ठरत असले तरी, युक्रेन युद्धाने अचानक जागतिक धोरणात्मक नकाशा बदलला हे नाकारता येत नाही.

भारत आणि रशियामधील व्यापार $10 अब्ज आहे, जो अमेरिकेपेक्षा खूपच कमी आहे, परंतु रशियन मदत नेहमीच संरक्षण गरजांसाठी उपलब्ध आहे. ब्राह्मोस, S-400 अँटी मिसाइल सिस्टीम, T-90 टँक, फाईट जेट्स, न्यूक्लियर पाणबुडी… लष्कराच्या तिन्ही शाखांना सक्षम आणि स्वावलंबी बनवण्यासाठी रशिया मदत करत आहे. दुसरीकडे, रशिया आणि चीनमध्ये 110 अब्ज डॉलर्सचा व्यापार आहे. त्याच वेळी, भारत आणि चीनमध्ये 125 अब्ज डॉलरचा व्यापार आहे, जो अमेरिकेपेक्षा जास्त आहे. चीन ही जगातील दुसरी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था आहे आणि भारत सहाव्या क्रमांकावर आहे. लडाख ते अरुणाचल या सीमेवर चीनने आपल्या कृत्यांपासून दूर राहिल्यास आरआयसी गटाला नवीन जीवन मिळू शकते.