Diwali 2022 Special: प्रभू राम लंकेतून थेट अयोध्येत आले नाहीत, पुष्पक विमान कुठे कुठे उतरले होते माहीत आहे का?

Diwali Lord Ram Story: दिवाळी काही दिवसांव आली आहे. हा उत्सावाचा सण साजरा केला जाणार आहे. दिवाळी साजरी करण्यामागील लोकप्रिय पौराणिक कथांपैकी सर्वात प्रमुख म्हणजे श्री रामाचे अयोध्येला आगमन. कथा अशी आहे की, रावणाचा वध केल्यानंतर श्रीराम पुष्पक विमानात पत्नी सीतेसह अयोध्येला आले आणि प्रभूचे आगमन होताच लोकांनी दीप प्रज्वलन करुन त्यांचे भव्य स्वागत केले. पण तुम्हाला माहीत आहे का की, आपली जन्मभूमी स्वर्गापेक्षाही प्रिय मानणारे भगवान श्री राम लंकेतून थेट अयोध्येत आले नाहीत, तर त्यांच्या पुष्पक विमानाने त्याआधीही अनेक टप्पे पार केले. 

श्री रामचरित मानसचा लंका कांड

सर्वात प्रामाणिक रामकथा लिहिणारे गोस्वामी तुलसीदास यांनी श्री रामचरित मानसच्या लंकाकांडात तिचे तपशीलवार वर्णन केले आहे. श्री रामचरित मानसानुसार, जेव्हा श्रीरामांना अयोध्येला परतण्याची वेळ आली तेव्हा सुग्रीव, नील, जामवंत, अंगद, विभीषण आणि हनुमान अतिशय दुःखी झाले, त्यांच्या डोळ्यांतून अश्रू वाहू लागले. त्यांची मन:स्थिती समजून प्रभू राम सीता आणि लक्ष्मण तसेच त्या सर्वांना विमानात घेऊन गेले.

वाटेत काय काय झालं?

सर्व प्रवासी बसताच विमानाने उत्तर दिशेला उड्डाण केले, विमानाच्या हालचालीने मोठा आवाज झाला आणि सर्वांनी श्री रामचा जयघोष केला, श्री राम विमानात उपस्थित सिंहासनावर विराजमान झाले. तुलसीदास लिहितात की विमानामुळे अनेक शकुन आहेत.

परम सुखद चलि त्रिबिध बयारी, सागर सर सरि निर्मल बारी
सगुन होहिं सुंदर चहुं पासा, मन प्रसन्न निर्मल नभ आसा।। (लंका कांड)

म्हणजे तीन प्रकारची शीतल, मंद सुगंधी वायू वाहू लागली, खूप आनंद झाला, सागर तळी झाली, नद्यांचे पाणी निर्मळ झाले, चारी बाजूने सुंदर शुभेच्छुक होऊ लागले, सर्वांचे मन प्रसन्न झाले, आकाश व दिशा निर्मळ झाली.

एवढेच नाही तर भगवान रामाने सीतेला आकाशातून उत्साहाने युद्धभूमी दाखवण्यास सुरुवात केली. त्यांनी सांगितले की सीता येथे पहा लक्ष्मणाने मेघनादचा वध केला होता. दुसरीकडे, हनुमान आणि अंगद यांच्या वध झालेल्या राक्षसांनी पृथ्वी व्यापली आहे, याकडे त्यांनी लक्ष वेधले. नंतर तिसर्‍या बाजूकडे बोट दाखवून सांगितले की, देव आणि ऋषींना वेदना देणारे कुंभकर्ण आणि रावण या दोन्ही बंधूंचा येथे वध झाला.

कह रघुबीर देखु रन सीता। लछिमन इहाँ हत्यो इँद्रजीता।।
हनूमान अंगद के मारे। रन महि परे निसाचर भारे।। (लंका कांड)
कुंभकरन रावन द्वौ भाई। इहाँ हते सुर मुनि दुखदाई।।

यानंतर पुष्पक विमान लंकेतून निघाले. विमान समुद्रावरून जाताच श्रीरामांनी सीताजींना राम सेतू दाखवला आणि भगवान शंकराची पूजा आणि स्थापना केल्यावर पूल कसा बांधला गेला आणि वानरसेना लंकेत पोहोचू शकली हे सांगितले. प्रभू राम जेथे मुक्काम करून विसावा घेतला होता, त्या सर्व जागाही त्यांनी सीताजींना आकाशातून दाखवल्या.

पुष्पक विमान कुठे कुठे उतरले?

भगवान श्री राम सुद्धा आकाश मार्गावरून सर्व काही दाखवत होते. पण भारताच्या भूमीवर पहिल्यांदा जिथे विमानाने लंकेतून उड्डाण केले, तो अगस्त्य मुनींचा आश्रम होता, असे तुलसीदासजी लिहितात..

तुरत बिमान तहाँ चलि आवा। दंडक बन जहँ परम सुहावा।।
कुंभजादि मुनिनायक नाना। गए रामु सब कें अस्थाना।।(लंका कांड)

म्हणजेच विमान लवकरच सुंदर दंडकवन असलेल्या ठिकाणी पोहोचले. या ठिकाणी कुंभज ऋषींसह इतर अनेक ऋषींचाही वास्तव्य होता. अगस्त्य हे कुंभज ऋषींचे नाव होते. रामाने सर्वांच्या ठिकाणी जाऊन सर्वांचे आशीर्वाद घेतले. दंडकवनातून पुष्पक विमानाने पुन्हा उड्डाण केले आणि आता विमान थेट चित्रकूटला उतरले, तुलसीदासांनी लिहिले आहे...

सकल रिषिन्ह सन पाइ असीसा। चित्रकूट आए जगदीसा।।
तहँ करि मुनिन्ह केर संतोषा। चला बिमानु तहाँ ते चोखा।।(लंका कांड)

चित्रकूट सध्याच्या बुंदेलखंड अंतर्गत येते. त्यातील अर्धा भाग मध्य प्रदेशात आणि अर्धा उत्तर प्रदेशात येतो. चित्रकूटमध्ये भगवंताची वाट पाहत असलेल्या ऋषीमुनींना समाधान देऊन विमानाने पुन्हा उड्डाण केले आणि प्रथम आकाशमार्गावरून यमुना नदीचे दर्शन घेतले. त्यानंतर गंगाजीचे दर्शन घेतले आणि सीतेला दोन्ही नद्यांना नतमस्तक होण्यास सांगितले. जिथे या दोन नद्या एकत्र दिसतात, तेव्हा समजून घ्या की तुम्ही संगमाच्या जवळ आहात. याचा अर्थ देवाने तीर्थक्षेत्र प्रयागला भेट दिली आणि सीताजींना प्रयागचे महत्त्व सांगितले. येथून 14 वर्षांनंतर प्रथमच देवाने अयोध्येला भेट दिली, नतमस्तक होऊन सीतेला अवधचा महिमा कथन केला.

पुनि देखु अवधपुरी अति पावनि। त्रिबिध ताप भव रोग नसावनि। (लंका कांड)

यावेळी प्रभूंचे मन प्रसन्न झाले आणि त्यांच्या डोळ्यात अश्रू आले. पण प्रभू राम थेट अयोध्येला गेले नाहीत. पण प्रयागराजमध्येच राहिले, म्हणजेच यावेळी पुष्पक विमान प्रयागमध्ये उतरले. भगवानांनी त्रिवेणी स्नान केले. वानर आणि ब्राह्मणांना दान दिले.

पुनि प्रभु आइ त्रिबेनीं हरषित मज्जनु कीन्ह।
कपिन्ह सहित बिप्रन्ह कहुँ दान बिबिध बिधि दीन्ह।।120(ख)।।(लंका कांड)

येथूनच भगवान रामांनी अयोध्येला आल्याची पहिली माहिती पाठवली. श्रीरामांनी हनुमानाला ब्राह्मणाचे रुप घेऊन अयोध्येला जाण्याची आज्ञा केली. भारताला कळवा की मी सुरक्षित आहे आणि बातमी घेऊन परत आलो आहे. यानंतर भगवान भारद्वाज ऋषींच्या आश्रमात गेले आणि तेथे ऋषींचे आशीर्वाद घेतले. यानंतर पुष्पक विमानाने पुन्हा उड्डाण केले, विमानाचा पुढचा थांबा निषाद राज होता. निषाद राज किनाऱ्यावर येईपर्यंत विमान गंगा पार करुन गंगेच्या या टोकाला उतरले. सीताजींनी तिथे गंगाजींची पूजा करून त्यांचा आशीर्वाद घेतला. तोपर्यंत निषादराजही तेथे पोहोचले आणि भगवंतांच्या चरणी पडले. देवाने भरतासारख्या निषाद राजला आपुलकीने आलिंगन दिले. आता अयोध्येला पोहोचण्यासाठी फक्त एक दिवस उरला होता. पुढील कथा उत्तरकांडमध्ये आढळते जिथे भारतजी विचार करत होते की भगवान मला विसरले नाहीत. तेव्हा हनुमान अस्वस्थ होऊन भरतकडे पोहोचले आणि त्यांना श्रीरामाच्या कार्यक्षमतेबद्दल आणि परत येण्याची माहिती दिली.
 
सो-भरत चरन सिरु नाइ तुरित गयउ कपि राम पहिं।
कही कुसल सब जाइ हरषि चलेउ प्रभु जान चढ़ि।।2(ख)।।(उत्तर कांड)

देवाने आकाशमार्गावरून आपल्या शहराविषयी सर्वांना सांगितले आणि त्याला बैकुंठापेक्षा अवधपुरी अधिक प्रिय असल्याचेही सांगितले. उत्तरेला सरयू नदी जिथे वाहते ते शहर. तिथले लोकही मला खूप प्रिय आहेत. असे म्हणत प्रथमच पुष्पक विमान अयोध्येत अवतरले.

दो-आवत देखि लोग सब कृपासिंधु भगवान।
नगर निकट प्रभु प्रेरेउ उतरेउ भूमि बिमान।।4(क)।। (उत्तर कांड)
उतरि कहेउ प्रभु पुष्पकहि तुम्ह कुबेर पहिं जाहु।
प्रेरित राम चलेउ सो हरषु बिरहु अति ताहु।।4(ख)।।(उत्तर कांड)

विमानातून उतरल्यानंतर भगवानांनी पुष्पकांना कुबेराकडे परत जाण्याचा आदेश दिला. पुष्पकही देवाच्या कामावर आनंदी होता आणि त्याच्यापासून दूर जाण्याचे दुःखही झाला. हा थांबा सांगण्याचा अर्थ एवढाच की श्रीराम जिथे जिथे गेले, तिथून त्यांनी घेतलेल्या सर्व सहकार्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त करत परतले. विजयाच्या आनंदात बुडण्यापेक्षा थेट आपल्या घरी जा. भगवान रामाचे हे चरित्र आपल्याला शिकवते की आपण कृतघ्न होण्याचे टाळले पाहिजे.

राम मोहन शर्मा