एका मिनिटात 60 सेकंदच का असतात? हे कसं निश्चित झालं? या मागचं कारण फारच रंजक

मुंबई : लहानपणापासून आपल्याला शिकवले जाते की, 60 सेंकंदांचा मिळून 1 मिनिट होतो, तर 60 मिनिटांचा मिळून 1 तास होतो. तसेच 24 तासांचा मिळून 1 दिवस होतो. परंतु या सगळ्यात तुम्हाला कधी असा प्रश्न पडलाय का की, हा आकडा 60 च का आहे? म्हणजे 60 सेकंदांचाच का 1 मिनिट होतो? ही संकल्पना कधी आणि कशी सुरु झाली? खरंत हे जाणून घेणं खूपच रंजक आहे. चला तर मग 60 मिनिटे आणि 60 सेकंदांची ही संकल्पना समजुन घेऊ.

DW हिंदी मधील एका अहवालानुसार, हे मेसोपोटेमियन सभ्यतेत राहणाऱ्या बाबिलॉजियन्सनी विकसित केलेल्या प्राचीन प्रणालीवर आधारित आहे.

अहवालानुसार, त्यांनी डाव्या हाताच्या अंगठ्यापासून चार बोटांचे 12 भाग मोजले, जे एक पवित्र संख्या मानले जात होते. यानंतर त्याने या 12 च्या आधारे रात्र आणि दिवसाची विभागणी केली. मात्र, तोपर्यंत पृथ्वीला सूर्याभोवती प्रदक्षिणा घालण्यासाठी 24 तास लागतात हे त्याला माहीत नव्हते.

पण, 12-12 च्या आधारे त्याने हे आधीच ठरवले होते आणि रात्रंदिवस त्याच पद्धतीने ठरवले होते, यामुळे 24 तास चर्चेला आधार मिळाला आणि नंतर तो खराही ठरला.

आता प्रश्न हा उपस्थीत होतो की एका तासात 60 मिनिटे कशी शोधायची?

वास्तविक, त्याच्या उजव्या हाताने, त्याने डाव्या हाताच्या चार बोटांचे भाग वेगवेगळ्या बोटांनी आणि अंगठ्याने मोजले, ज्याची बेरीज 60 निघाली. मात्र, तोपर्यंत अचूक माहिती नव्हती.

त्या वेळी केवळ खगोलशास्त्रज्ञांनी वेळेच्या अचूक गणनेसाठी 60 वापरले होते.  लोकांच्या या कॅलक्युलेशन पद्धतीमुळेच एका तासात 60 मिनिटांची संकल्पना समोर आल्याचे मानले जाते.

द गार्डियन मधील एका अहवालात असेही म्हटले आहे की, एका मिनिटात 60 सेकंद आणि एका तासात 60 मिनिटे बॅबिलोनियन लोकांना माहित आहेत, ज्यांनी गणित इत्यादींसाठी लिंगसिमल प्रणाली वापरली आणि ही गणना 60 वर आधारित होती. या अहवालानुसार, त्याला त्याची संख्या प्रणाली 3500 ईसापूर्व सुमेरियन लोकांकडून मिळाली.

पण 60 च का?

आता प्रश्न असा आहे की ते 60 इतके महत्त्वाचे का मानतात. वास्तविक, 60 ही अशी संख्या आहे, ज्याला अनेक प्रकारे समान भागांमध्ये विभागले जाऊ शकते. म्हणजेच, 60 ला लहान-मोठ्या संख्येने भागले जाऊ शकते, जसे की 2,3,5,10,12 इ. अशा परिस्थितीत 60 च्या आधारे अनेक गणिते केली गेली आणि त्या गणनेच्या आधारे मिनिटे, सेकंद, तासांची संकल्पना समजण्यास मदत झाली. अशा स्थितीत एका तासात 60 मिनिटे आणि 1 मिनिटात 60 सेकंद ही संकल्पना बॅबिलोनने लोकांना दिली असे म्हणता येईल.