Autism Day : ऑटिझमबाबत आपल्याला काय माहीत आहे, येथे जाणून घ्या!

मुंबई : Autism Day : आज जागतिक ऑटिझम जनजागृती दिवस आहे. (​World Autism Awareness Day) दरवर्षी 2 एप्रिल रोजी संयुक्त राष्ट्र संघ ऑटिझमबद्दल जनजागृती करण्याच्या उद्देशाने जागतिक ऑटिझम जागृती दिवस साजरा केला जातो. जागरुकता वाढविणे आणि  लोकांना ऑटिझमग्रस्त असलेल्यांना समजण्यास आणि स्वीकारण्यात मदत करण्याच्या उद्देशाने साजरा केला जातो. समाजात चांगला संदेश देणे हा आहे. एखाद्या व्यक्तीसाठी सामाजिक, संप्रेषण आणि वर्तणुकीशी संबंधित अडचणींना मदत करणे होय. जगभरातील विविध संस्था एएसडीच्या (Autism Spectrum Disorder or ASD) कनिदान आणि उपचारात योगदान देतात, परंतु लोकांना या विकृतीबद्दल माहिती असणे महत्वाचे आहे.

ऑटिझम म्हणजे काय? (What is Autism?)

ऑटिझम ही एक न्यूरोलॉजिकल अवस्था आहे, जी आयुष्यभर राहते आणि ही सर्वसामान्य मुलांपेक्षा वेगळी असतात. या मुलांमध्ये ऑटीझम (स्वमग्नता) नावाचा मनोविकार दिसून येतो. (Autism is a neurological condition that lasts life long and can manifest during early childhood)स्वमग्नता हा एक प्रकारचा मनोविकार म्हणून ओळखला जातो. याचे पूर्ण नाव 'सायकोन्यूरोलॉजिकल डेव्हलपमेंटल डिसऑर्डर' असे आहे. इंग्रजीत त्याला 'ऑटिझम' म्हणतात. ही एक गुंतागुंतीची मानसिक स्थिती आहे. ते कदाचित आपल्यापेक्षा थोड्या वेगळ्या असू शकतात, परंतु ते ‘सामान्य’ लोकही असतात. ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर (एएसडी) असलेल्या व्यक्तींना अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागतो.

ऑटिझमची लक्षणे

ऑटीझमग्रस्त व्यक्तीबाबत स्पष्ट कसे बोलायचे हे माहित नाही, काहीतरी विचित्र हालचाल करणे, कोणताही बदल आवडत नाही, कुणाला चिकटून राहायला आवडत नाही अशा अनेक तक्रारी काही पालक करत असतात. अशी  मुलं ही सर्वसामान्य मुलांपेक्षा वेगळी असतात. या मुलांमध्ये ऑटीझम (स्वमग्नता) नावाचा मनोविकार दिसून येतो.

ऑटीझम हा एक न्यूरो डेव्हलपमेंटल डिसऑर्डर आहे, जो जन्मतःच अस्तित्वात असतो. याची लक्षणे सहसा वयाच्या 6 महिन्यांनंतर किंवा त्याहून अधिक नंतर दिसून येतात. दोन ते तीन वर्षांच्या वयाच्या बालपणी व्याधीची लक्षणे एखाद्यास दिसू शकतात. तथापि, बरीच मुले मोठी होईपर्यंत हा विकार ओळखता येत नाही. रोजची कामे करण्यास असमर्थता आणि पुनरावृत्तीचा असामान्य वर्तन या लक्षणांमध्ये आहे.

एएसडी सामान्यत: एखाद्या व्यक्तीच्या इतरांशी संवाद साधण्याची आणि संवाद साधण्याच्या क्षमतेवर परिणाम करते. सतत शब्द किंवा शारीरीक हालचालींद्वारे भावना व्यक्त करण्यात अडचण येणे, लक्ष केंद्रीत करण्यास समस्या येणे आणि असामान्य प्रतिक्रिया ही एएसडी असलेल्या व्यक्तींमध्ये इतर काही लक्षणे आहेत,अशी माहिती मुंबईतील स्टेमआरएक्स बायोसायन्स सोल्यूशन्सचे रिजनरेटिव्ह मेडिसिन रिसर्चर डॉ. प्रदीप महाजन यांनी दिली.

गर्भधारणेदरम्यान वापरली जाणारी काही औषधे (काही विशिष्ट एपिलेप्टिक औषधे इ.) देखील मुलांमध्ये एएसडी होण्याचा धोका वाढवतात. पालकांनी अशा मुलाच्या सामर्थ्याकडे लक्ष दिले पाहिजे आणि ते विकसित करण्याचे लक्ष्य ठेवले पाहिजे. एएसडीच्या उपचारांसाठी कोणतीही औषधे नाहीत; तथापि, फिट, निद्रानाश, लक्ष केंद्रित न करता येणे इत्यादीसारख्या संबंधित लक्षणांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी औषधे दिली जाऊ शकतात, असे डॉ. प्रदीप महाजन सांगतात.

ते सामान्य जीवन जगू शकतात !

प्रगत उपचार दृष्टीकोनातून, सेल-आधारित आणि जनुकीय थेरपी यासह लक्षण नियंत्रण करण्यासाठी संशोधन केले जात आहे. सेल-आधारित थेरपी या प्रत्येक अडथळ्यास मात करण्याचा प्रयत्न करु शकते तसेच पेशींचे गुणधर्म आणि स्वयं-नूतनीकरण, बहु-भिन्नता आणि इम्युनोमोडुलेशन या घटकांद्वारे अडथळ्यांवर मात करते. हे तांत्रिक वाटू शकते. परंतु ही थेरपी या अवस्थेच्या मूळ कारणास सूचित करते आणि त्याद्वारे अधिक निश्चित परिणाम प्रदान करते. विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि सहाय्यक उपचारपद्धती प्रगत झाल्या आहेत आणि ते अधिकाधिक उंचीवर पोहोचत आहेत हे समजून घेणे आवश्यक आहे. लहान वयात सुज्ञपणे त्याचा उपयोग केल्यावर एएसडी ग्रस्त व्यक्ती शक्य तितक्या स्वतंत्रपणे ‘सामान्य’ जीवन जगू शकतात.  

कोविड -19 काळात कशी घ्याल काळजी?

कोविड -19 बद्दल (covid-19) बोलताना एएसडी असलेल्या व्यक्तींचे व्यवस्थापन कसे करू शकतो असा प्रश्न अनेक पालकांना उद्भवतो. तर संसर्गाला घाबरुन न जाता फक्त त्यांची खात्री करुन घ्या एएसडीग्रस्त व्यक्तीची रोगप्रतिकारक शक्ती बळकट करणे आवश्यक आहे. आजारासंबंध सुरु असलेली तसेच इतर कोणतीही औषधे स्वतःच्या मर्जीने बंद करु नका. कोणत्या अचूक संरक्षणात्मक उपाययोजना केल्या पाहिजेत याबद्दल आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या. 

दीर्घकाळापर्यंत घरात राहणे एएसडी असलेल्या व्यक्ती (विशेषत: मुले) साठी एक आव्हान असू शकते; म्हणूनच, कुटुंबासाठी याविषयी खबरदारी घेत मानसिकता आणि आरोग्याशी संबंधित बदल करणे महत्वाचे आहे. त्यांना नित्यक्रमात व्यस्त ठेवा, त्यांना टेरेसवर किंवा इमारतीच्या आवारात फिरायला घ्या. आव्हानात्मक काळात मूलभूत गोष्टींकडे दुर्लक्ष करु नका. एएसडी असलेल्या व्यक्तींना केवळ आपले प्रेम आणि समर्थनाची आवश्यकता आहे.