रशिया-यूक्रेन युद्धामुळे जगावर गव्हाचं संकट, भारताकडे सर्वांच्या नजरा

मुंबई : रोटी, ब्रेड, पास्ता, पिझ्झा, बर्गर असे अनेक खाद्यपदार्थ गव्हापासून बनवले जातात. जगातील लोकांच्या जेवणाच्या ताटात गहू कोणत्या ना कोणत्या स्वरूपात असतोच. पण जगाच्या प्रत्येक भागात गव्हाचे उत्पादन होत नाही. त्यामुळे गव्हाच्या पुरवठ्याचा समतोल राखण्यासाठी त्याची आयात-निर्यात होत राहते. मात्र गेल्या अडीच महिन्यांपासून सुरू असलेल्या रशिया-युक्रेन युद्धाने गव्हाच्या पुरवठा साखळीला हादरा दिला आहे.

युक्रेन आणि रशिया हे दोन्ही जगातील सर्वात मोठे गहू उत्पादक देश आहेत आणि दोघेही युद्धाच्या भीषणतेला तोंड देत आहेत. रशियाने काळ्या समुद्रातील युक्रेनच्या बंदरांना रोखून वेढा घातला आहे. त्यामुळे अनेक आठवडे येथून युरोपला गव्हाचा पुरवठा होत नाही. त्यामुळे जागतिक बाजारात गव्हाचे भाव वाढू लागले आहेत. अशाच परिस्थितीत गव्हाचा आणखी एक मोठा उत्पादक भारतानेही गव्हाच्या निर्यातीवर बंदी घातली आहे. त्यामुळे आधीच चिघळलेली परिस्थिती आणखी चिघळण्याची शक्यता निर्माण झाली आहे.

रशिया आणि युक्रेन जगातील 25% गहू निर्यात करतात

रशिया हा जगातील सर्वात मोठा गहू निर्यात करणारा देश आहे. युक्रेन आणि रशिया मिळून जगातील एक चतुर्थांश गहू निर्यात करतात आणि युरोप, उत्तर आफ्रिका आणि मध्य पूर्वेतील लाखो लोकांना अन्न पुरवतात. सूर्यफुलाच्या बिया, बार्ली आणि मकाही या दोन देशांतून जगाला पुरवला जातो.

रशियाने आधीच गव्हाची निर्यात कमी केली आहे

आता याला राष्ट्राध्यक्ष पुतीन यांचे नियोजन म्हणा किंवा योगायोग म्हणा, पण युक्रेनशी युद्ध सुरू होण्यापूर्वीच रशियाने २०२१ मध्ये गव्हाची निर्यात मर्यादित केली आहे. रशियाने गव्हाची निर्यात कमी करण्यासाठी निर्यात कर लागू केला आहे. देशांतर्गत बाजारात खाद्यपदार्थांच्या किमतींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी असे पाऊल उचलल्याचे रशियाचे म्हणणे आहे. रशियाच्या या हालचालीमुळे जगाच्या अन्न बाजारात आधीच गव्हाचा तुटवडा निर्माण झाला होता.

कृषी उत्पादनांची बाजारपेठ जागतिक आहे, त्यामुळे गव्हाच्या पुरवठ्यातील कोणतीही कमतरता ऑस्ट्रेलिया, अर्जेंटिना आणि अमेरिकेसह जगाच्या इतर भागांमध्ये उगवलेल्या गव्हाची मागणी आणि किंमत वाढवू शकते.

रशिया आणि युक्रेनमधील युद्ध सुरू होण्यापूर्वीच जग कोरोनाशी झुंज देत होते. अनेक महिने सागरी मार्ग बंद होते. गव्हाची खरेदी-विक्री एकतर कमी होत होती किंवा होत नव्हती. त्यामुळे जगात अन्नधान्याच्या किमती आधीच वाढत होत्या. गव्हाचे भावही यातून सुटू शकले नाहीत. आंतरराष्ट्रीय नाणेनिधीच्या म्हणण्यानुसार, एप्रिल 2020 ते डिसेंबर 2021 दरम्यान, गव्हाच्या किमती 80 टक्क्यांनी वाढल्या होत्या.

फेब्रुवारीमध्ये पुतिन यांनी युद्धाचा बिगुल वाजवला

या प्रतिकूल परिस्थितीमध्ये, फेब्रुवारीमध्ये, पुतिन यांनी 24 फेब्रुवारी रोजी युक्रेनवर युद्ध घोषित केले. परिणामी, रशियन बॉम्बस्फोटात युक्रेनियन बंदरे ठप्प झाली, निर्यात थांबली.

युक्रेनमधून 20 दशलक्ष टन गव्हाची निर्यात थांबली

युक्रेनमधून गव्हाची निर्यात थांबवल्यामुळे युरोपियन युनियन देशांना मोठा फटका बसला आहे. रशियन बॉम्ब हल्ल्यामुळे येथून होणारी निर्यात जवळपास ठप्प झाली आहे. गेल्या तीन महिन्यांत येथून 20 दशलक्ष टन गहू निर्यात होणार होता. मात्र असे झालेले नाही. आता युरोपियन युनियन सागरी मार्गाव्यतिरिक्त युक्रेनमधून गव्हाच्या निर्यातीसाठी रेल्वे, रस्ता आणि नदीसारखे इतर पर्याय वापरण्याचा विचार करत आहे.

जगाला भारताकडून गहू खरेदी करायचा आहे

या संकटाच्या काळात जगाच्या नजरा भारताच्या साठवणुकीवर लागल्या आहेत. जगभरात पसरलेल्या या अन्नसंकटाच्या पार्श्वभूमीवर संयुक्त राष्ट्रसंघाची जागतिक अन्न कार्यक्रम ही संस्था भारताकडून गहू खरेदी करण्याचा विचार करत आहे. जागतिक अन्न कार्यक्रमानुसार याबाबत भारताशी चर्चा सुरू आहे. जागतिक अन्न कार्यक्रमाचे मुख्य अर्थतज्ज्ञ आरिफ हुसेन यांनी सांगितले की, याबाबत भारत सरकारशी चर्चा सुरू आहे. एका अहवालानुसार 2020-21 मध्ये भारतात 109.59 दशलक्ष टन गव्हाचे उत्पादन झाले.

भारताने गव्हाच्या निर्यातीवर बंदी घातली आहे

मात्र, जगभरातील गव्हाच्या वाढत्या किमती, देशांतर्गत बाजारपेठेत अन्नधान्याच्या वाढत्या किमती आणि महागाईचा सामना करण्यासाठी भारत सरकारने शनिवारीच गव्हाच्या निर्यातीवर बंदी घातली आहे. आता या बंदीच्या काळात जागतिक अन्न कार्यक्रम भारताकडून गहू खरेदी करण्याचा मार्ग कसा काढतो हे पाहावे लागेल. नुकतेच पंतप्रधान मोदी जर्मनीच्या दौऱ्यावर गेले असता ते म्हणाले होते की, आज भारताचा शेतकरी जगाचे पोट भरायला तयार आहे. जगाला गव्हाचा तुटवडा जाणवत असताना पंतप्रधान मोदी म्हणाले होते. अशावेळी आपल्या देशातील कष्टकरी शेतकरी जगाचे पोट भरण्यासाठी पुढे येत आहे. मात्र, देशांतर्गत मजबुरीमुळे भारताने सध्या गव्हाच्या निर्यातीवर बंदी घातली आहे.