સિંહ પ્રેમીઓ માટે માઠા સમાચાર; ગીરના એશિયાટીક સિંહોના થઈ રહ્યા છે મોત, ગત વર્ષનો આંકડો છે ડરામણો

Gir Lions: 6 માર્ચ, 2022ના રોજ રાજ્યના વન મંત્રી મુરુભાઈ બેરાએ ગુજરાત વિધાનસભામાં જણાવ્યું હતું કે વર્ષ 2022-23માં ગીરમાં 100 બબ્બર સિંહોના મોત થયા હતા. જેમાં 20 નર, 21 માદા અને 59 બચ્ચાનો સમાવેશ થતો હતો. 89 સિંહો કુદરતી રીતે અને 11 અકુદરતી રીતે મૃત્યુ પામ્યા હતા. તેમણે કહ્યું કે આ આંકડા 1 એપ્રિલ, 2022 થી 31 જાન્યુઆરી, 2023 સુધીના છે. વર્ષ 2020ની વસ્તી ગણતરી મુજબ ગીરમાં કુલ 674 સિંહો છે. આમ મૃત્યુ પામેલા સિંહોની સંખ્યા કુલ વસ્તીનો 15મો ભાગ છે.

નોંધપાત્ર વાત એ છે કે, સિંહોની ગણતરી દર પાંચ વર્ષમાં એકવાર થાય છે અને બીજી વખત વર્ષ 2025માં થશે. જો કે રાજ્ય સરકારનું કહેવું છે કે છેલ્લા 2 વર્ષની સરખામણીમાં સિંહોના મૃત્યુદરમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો થયો છે. જો તમે આંકડાઓ પર નજર નાખો તો, વર્ષ 2020-21માં કુલ 137 સિંહોના મોત થયા છે, જેમાં 14 અકુદરતી મૃત્યુનો સમાવેશ થાય છે. જ્યારે વર્ષ 2021-22માં કુલ 129 સિંહોના મોત થયા હતા. જેમાં 16 અકુદરતી મૃત્યુ થયા હતા. એટલે કે છેલ્લા ત્રણ વર્ષમાં સરકારના જણાવ્યા પ્રમાણે એપ્રિલ 2020 થી 31 જાન્યુઆરી 2023 સુધીમાં 366 સિંહોના મોત થયા છે.

છેલ્લા બે વર્ષમાં 240 સિંહોના મોત
અગાઉ 28 ફેબ્રુઆરી 2023ના રોજ વન મંત્રીએ ગુજરાત વિધાનસભામાં સિંહોના મૃત્યુ અંગેનો અહેવાલ રજૂ કર્યો હતો. જેમાં તેમણે જણાવ્યું હતું કે ગીર અભયારણ્ય અને રાષ્ટ્રીય ઉદ્યાન છેલ્લા બે વર્ષમાં 240 સિંહોને ગુમાવ્યા છે. આ મૃત્યુ ગીરની સિંહોની વસ્તીના 36 ટકા જેટલો છે. રાજ્ય સરકારે વિધાનસભાને જણાવ્યું હતું કે ગીર અભ્યારણ અને આસપાસના વિસ્તારોમાં 31 ડિસેમ્બર, 2022 સુધીના બે વર્ષમાં 128 બચ્ચા સહિત 240 સિંહોના કુદરતી અને અકુદરતી કારણોસર મૃત્યુ થયા છે.

અત્રે નોંધનીય બાબત એ છે કે મે 2020માં રાજ્ય સરકારે સિંહોની વસ્તી 674 જણાવી હતી. જે 2015ના 523ના આંકડા કરતા 29 ટકા વધુ છે. જ્યારે, 2021માં સરકારે સિંહોના મૃત્યુની સંખ્યા 124 પર રાખી, જ્યારે 2022 માં તે ઘટીને 116 પર આવી. છેલ્લા બે વર્ષમાં થયેલા 240 સિંહોના મૃત્યુમાંથી 53 નર અને 59 માદા હતા. જ્યારે 214 સિંહો કુદરતી કારણોસર અને 2021માં 26 અને 2022માં 13 અકુદરતી કારણોસર મૃત્યુ પામ્યા હતા. આ રિપોર્ટ અનુસાર બે વર્ષમાં થયેલા 240 મૃત્યુમાંથી 53 ટકા બચ્ચા છે. લગભગ 50 ટકા બચ્ચા પરસ્પર લડાઈમાં માર્યા ગયા છે અથવા જંગલી પ્રાણીઓ દ્વારા શિકાર કરવામાં આવ્યા છે. ગીરમાં દર વર્ષે સરેરાશ 120 થી 140 સિંહના બચ્ચા જન્મે છે.

અકુદરતી મૃત્યુનું કારણ?
સિંહોના અકુદરતી મૃત્યુનું મુખ્ય કારણ ખુલ્લા કૂવામાં પડવું, વાહનો કે ટ્રેનની અડફેટે આવવું છે. જ્યારે, વર્ષ 2018માં ગીરના જંગલોમાં એશિયાટિક સિંહોના મૃત્યુ પણ કેનાઇન ડિસ્ટેમ્પર વાયરસ (CDV) ને કારણે થયા હતા. આ વાયરસ કૂતરામાંથી અન્ય જંગલી પ્રાણીઓમાં ફેલાય છે અને તે અત્યંત જીવલેણ છે. સીડીવીએ 1994માં તાન્ઝાનિયામાં સેરેનગેતી અભયારણ્યમાં લગભગ 1000 સિંહોના જીવ ગયા હતા.

વાઘના મોત પણ ચિંતાજનક
ભારતમાં માત્ર સિંહો જ નહીં પરંતુ વાઘના પણ મૃત્યુ ચિંતાનો વિષય છે. માત્ર વર્ષ 2023ના પ્રથમ મહિનામાં (1 જાન્યુઆરીથી 8 ફેબ્રુઆરી) 24 વાઘના મોત થયા છે. ટાઈમ્સ ઓફ ઈન્ડિયાએ નેશનલ ટાઈગર કન્ઝર્વેશન ઓથોરિટી (NTCA)ને ટાંકીને લખ્યું છે કે ગયા વર્ષના સમાન સમયગાળામાં 16 વાઘના મોત થયા હતા, જ્યારે 2021માં આ જ સમયગાળામાં 20 વાઘના મોત થયા હતા. આ વર્ષે સૌથી વધુ મૃત્યુ મધ્ય પ્રદેશ (9), ત્યારબાદ મહારાષ્ટ્ર (6), રાજસ્થાન (3), કર્ણાટક (2), ઉત્તરાખંડ (2) અને આસામ અને કેરળમાંથી એક-એક કેસ નોંધાયા છે.

એશિયાઇ સિંહોનો ઇતિહાસ
એશિયાટીક સિંહને છેલ્લે 1884માં ગુજરાતની બહાર જોવામાં આવ્યા હતા, જ્યારે ગુજરાતમાં સિંહો સૌરાષ્ટ્રના પ્રદેશ જેવા કે ધ્રાંગધ્રા, જસદણ, ચોટીલા, બરડા ડુંગર, ગિરનાર અને ગીરના જંગલોમાં રહે છે. જ્યારે, ધીમે ધીમે તેમની સંખ્યા ગીરના જંગલો સુધી મર્યાદિત રહી. ત્યારબાદ જૂનાગઢના નવાબોએ સિંહોના સંરક્ષણ અંગે વિચારવાનું શરૂ કર્યું. ત્યારથી તેઓ દર પાંચ વર્ષે ગણાય છે. આ એશિયાટિક સિંહો રાજ્યના આઠ જિલ્લાઓમાં 22,000 કિલોમીટરના વિસ્તારમાં રહે છે. બીજી તરફ, સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલું ગીર ઉપવન લગભગ 1400 ચોરસ કિલોમીટરમાં ફેલાયેલું છે.