Nitisatakam 2: ଯେଉଁ ଦେଶରେ ପ୍ରଜା ଗରିବ, ସେ ଦେଶର ରାଜା ଉତ୍ତରଦାୟୀ

Nitishatakam of Bhartrihari: ମଣିଷ ଜୀବନରେ ହିଁ ସଫଳ ହୁଏ ଯେତେବେଳେ ତାଙ୍କର ଜ୍ଞାନ ଆକାରରେ ଧନ ଥାଏ। ମହାନ ସଂସ୍କୃତ କବି "ଭର୍ତ୍ତୃହରି ନୀତି ଶତକମ୍" ରେ ଜ୍ଞାନକୁ ସୁନ୍ଦର ଭାବରେ ବର୍ଣ୍ଣନା କରାଯାଇଛି। ଏଠାରେ କହି ରଖୁ କି ଭତୃହରୀ ସମ୍ରାଟ ବିକ୍ରମାଦିତ୍ୟଙ୍କ ପ୍ରାଚୀନ ଭାବରେ ପରିଗଣିତ ହୁଅନ୍ତି ଏବଂ ପଞ୍ଚଚନ୍ଦ୍ରରେ ମଧ୍ୟ ନୀତୀଶକମଙ୍କ ପାଠକୁ ଏକ କାହାଣୀ ଆକାରରେ କୁହାଯାଇଥିଲା। ନୀତିସାଟାକମ୍ ର ଏହି ଅଂଶରେ, ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କିପରି ଜ୍ଞାନରେ ସମୃଦ୍ଧ ବ୍ୟକ୍ତି ଜୀବନରେ ସଫଳତା ପାଇଥାଏ।

शास्त्रोपस्कृतशब्दसुन्दरगिरिः शिष्यप्रदेयागमा
विख्याताः कवयो वसन्ति विषये यस्य प्रभोनिर्धनः।
तज्जाड्यं वसुधाधिपस्य कवयो ह्यर्थं विनापीश्वराः
कुत्स्याः स्युः कुपरीक्षका न मणयो यैरर्घतः पातितः॥

ନୀତିଶତକମ ଅନୁଯାୟୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧ କବି ନିଜର ସୁନ୍ଦର ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା କରିବାରେ ସିଦ୍ଧହସ୍ତ। ଆଉ ଉକ୍ତ ଶବ୍ଦ ସଂଯୋଜନା ମାଧ୍ୟମରେ ଲିଖିତ ଶାସ୍ତ୍ର ଜରିଆରେ ନିଜର ଜ୍ଞାନ ବୃଦ୍ଧି ତଥା ନିଜର ଶିଷ୍ୟଙ୍କ ନିକଟରେ ଜ୍ଞାନକୁ ପହଞ୍ଚାଇବାରେ ସକ୍ଷମ ଅଟନ୍ତି। କିନ୍ତୁ ଆପଣଙ୍କ (ରାଜା) ରାଜ୍ୟ ନିର୍ଦ୍ଧନ ରହିଥାଏ ତେବେ ଆପଣଙ୍କ ପାଇଁ ତାହା ବଡ଼ ଦୁର୍ଭଗ୍ୟ, କବିଙ୍କର ନୁହେଁ। ଏହା ଏଇଥି ପାଇଁ କାରଣ ଜ୍ଞାନୀ ବ୍ୟକ୍ତି ଜ୍ଞାନରେ ଧନୀ ହୋଇଥାଏ। ଠିକ ସେହିଭଳି ଯଦି ଜଣେ ଅଳଙ୍କାର ମୂଲ୍ୟବାନ ରତ୍ନକୁ ସଠିକ୍ ଭାବରେ ଦେଖିବାରେ ସକ୍ଷମ ନୁହେଁ, ତେବେ ସେହି ରତ୍ନର ମୂଲ୍ୟ ହ୍ରାସ ହୁଏ ନାହିଁ।

हर्तुर्याति न गोचरं किमपि शं पुष्णाति यत्सर्वदा
ह्यर्थिभ्यः प्रतिपाद्यमानमनिशं प्राप्नोति वृद्धिं पराम्।
कल्पान्तेष्वपि न प्रयाति निधनं विद्याख्यमन्तर्धन
येषां तान्प्रति मानमुज्झत नृपाः कस्तैः सह स्पर्धते॥

ଜ୍ଞାନ ରୁପକ ଧନ ନିକଟରୁ ଆପଣ ଏଭଳି ସୁଖ ପାଇବେ ଯାହା ଜୀବନବ୍ୟାପୀ ଆପଣଙ୍କୁ ମିଳିଥାଏ। ଯେତେବେଳେ କେହି (ଛାତ୍ର କିମ୍ବା ବ୍ୟକ୍ତି) ଆପଣଙ୍କଠାରୁ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିବାକୁ ଇଚ୍ଛା ପ୍ରକାଶ କରନ୍ତି ଏବଂ ଆପଣ ସେମାନଙ୍କୁ ସାହାଯ୍ୟ କରନ୍ତି, ସେହି ଜ୍ଞାନ ବହୁଗୁଣିତ ହୁଏ। ଆପଣଙ୍କ ଶତ୍ରୁ କିମ୍ବା କୌଣସି ଡକାୟତ ଆପଣଙ୍କଠାରୁ ଏହି ଲୁଟ କରିପାରିବେ ନାହିଁ। ଏପରିକି ଦୁନିଆ ଶେଷ ହୋଇଗଲେ ମଧ୍ୟ ଏହା ଶେଷ ହେବ ନାହିଁ।

विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनं
विद्या भोगकारी यशःसुखकारी विद्या गुरूणां गुरुः।
विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परा देवता
विद्या राजसु पूजिता न तु धनं विद्याविहीनः पशुः॥

କେବଳ ଜ୍ଞାନ ମଣିଷକୁ ଜୀବନରେ ସଫଳ କରିଥାଏ। ଜ୍ଞାନ ଆକାରରେ ଥିବା ଧନ ସର୍ବଦା ନିରାପଦ ଅଟେ। ଏହା ଗୌରବ ଏବଂ ସୁଖ ପାଇବା ପାଇଁ ମାଧ୍ୟମ। ଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସମସ୍ତ ଶିକ୍ଷକଙ୍କ ଶିକ୍ଷକ। ଆମର ଜ୍ଞାନ ବିଦେଶରେ ଭାଇ ଏବଂ ବନ୍ଧୁଙ୍କ ଭୂମିକା ଗ୍ରହଣ କରେ। ଜ୍ଞାନ ହେଉଛି ସର୍ବୋଚ୍ଚ କର୍ତ୍ତୃପକ୍ଷ, ଯାହା କି ରାଜା ଏବଂ ସମ୍ରାଟମାନଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମଧ୍ୟ ପୂଜିତ ହୁଏ। ଶିକ୍ଷା ଏବଂ ଜ୍ଞାନ ବିନା ମଣିଷ ଏକ ପଶୁ ପରି ସମାନ ହୋଇଥାଏ।

प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः
प्रारभ्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः ।
विघ्नैः पुनः पुनरपि प्रतिहन्यमानाः
प्रारब्धमुत्तमजना न परित्यजन्ति  ॥

ଦୁନିଆରେ ତିନୋଟି ପ୍ରକାରର ମଣିଷ ଅଛନ୍ତି, ମନ୍ଦ, ମଧ୍ୟମ ଏବଂ ସିଦ୍ଧ। ଏଥିମଧ୍ୟରୁ ସର୍ବନିମ୍ନ ହେଉଛି ସେହି ବ୍ୟକ୍ତି ଯିଏ ବାଧାବିଘ୍ନର ଭୟ ହେତୁ କାମ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି ନାହିଁ। ଜଣେ ମଧ୍ୟମ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟକ୍ତି କାମକୁ ଭଲ ଭାବରେ ଆରମ୍ଭ କରନ୍ତି କିନ୍ତୁ ଛୋଟ ସମସ୍ୟା ଉପୁଜିବା ମାତ୍ରେ କାମକୁ ଅସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ ଛାଡିଦିଏ। କିନ୍ତୁ ଏହି ଦୁଇଟି ବ୍ୟତୀତ ଶ୍ରେଷ୍ଠ ଲୋକମାନେ ଧୈର୍ଯ୍ୟ ଏବଂ ପରିଶ୍ରମ ସହିତ ସେମାନଙ୍କର ଲକ୍ଷ୍ୟରେ ପହଞ୍ଚନ୍ତି।