વિશ્વ સ્ટ્રોક દિવસ 2023: સ્ટ્રોકથી દર 4 મિનિટે એક ભારતીય નું મૃત્યુ થાય છે, સ્ટ્રોકથી બચવા આટલું રાખો ધ્યાન

Stroke Risk Increases In Winter: હાલ વર્લ્ડ હેલ્થ ઓર્ગેનાઈઝેશન એટલે WHOનો એક અહેવાલ સામે આવ્યો છે એ અનુસાર દર વર્ષે વિશ્વભરમાં 15 મિલિયન એટલે કે 1.5 કરોડથી વધુ લોકો સ્ટ્રોકથી પીડાય છે, જેમાંથી 50 લાખથી વધુ લોકો મૃત્યુ પામે છે. સ્ટ્રોકના વધતા જોખમોને રોકવા અને સારવાર વિશે જાગૃતિ લાવવા માટે દર વર્ષે 29 ઓક્ટોબરે વિશ્વ સ્ટ્રોક દિવસ ઉજવવામાં આવે છે . એવામાં ચાલો જાણીએ કે સ્ટ્રોકનું જોખમ શા માટે વધી રહ્યું છે અને આ સમસ્યાથી બચવા માટે કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ?

નારાયણા હોસ્પિટલ અમદાવાદના કન્સલ્ટન્ટ ન્યુરો ફિઝિશિયન ડૉ. કમલ કુમાર નાગરે જણાવ્યું હતું કે: "પ્રત્યેક પસાર થતી સેકન્ડ, સ્ટ્રોક સામેની લડાઈમાં ગણાય છે. આંકડા માત્ર સંખ્યાઓ નથી; તે અસરગ્રસ્ત જીવન, પરિવારો અને સમુદાયોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આરોગ્યસંભાળ વ્યવસાયિક તરીકે, તે જાગરૂકતા વધારવા, નિવારક પગલાંની હિમાયત કરવી અને સ્ટ્રોકના દર્દીઓ માટે શક્ય તેટલી શ્રેષ્ઠ સંભાળ પૂરી પાડવાની અમારી ગંભીર ફરજ છે. સાથે મળીને, અમે આ પ્રચંડ પ્રતિસ્પર્ધીને કાબુમાં લેવાની તાકાત અને સ્થિતિસ્થાપકતા ધરાવીએ છીએ. યુવાનોમાં જીવનશૈલીમાં ફેરફાર ને કારણે સ્ટ્રોકના કેસોમાં વધારો થયો છે."  

સ્ટ્રોકનું જોખમ શા માટે વધી રહ્યું છે?
નારાયણા હોસ્પિટલ અમદાવાદના કન્સલ્ટન્ટ ન્યુરો ફિઝિશિયન ડૉ. કમલ કુમાર નાગર ના જણાવ્યા મુજબ આપણી લાઈફસ્ટાઈલની ઘણી ખોટી આદતોને કારણે સ્ટ્રોકનું જોખમ વધી શકે છે. જેમ કે શારીરિક નિષ્ક્રિયતા એટલે કે પર્યાપ્ત શારીરિક પ્રવૃત્તિ ન મેળવવી અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય પરિસ્થિતિઓ સાથે સ્ટ્રોકનું જોખમ વધારે છે. સ્થૂળતા, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ અને ડાયાબિટીસ જેવા રોગોથી પીડિત લોકોમાં તેનું જોખમ વધુ વધે છે. સાથે જ સ્ટડીમેં એમ પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે નિયમિત કસરતને દૈનિક દિનચર્યાનો ભાગ બનાવવાથી સ્ટ્રોકનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે. 

દરરોજ 30 મિનિટની કસરત કરવાનું લક્ષ્ય રાખો
કસરત કોઈ પણ વ્યક્તિને તંદુરસ્ત વજન જાળવવામાં મદદ કરે છે અને વધારે વજન અથવા મેદસ્વીતાનું જોખમ પણ ઘટાડે છે. એક રીસર્ચ અનુસાર ચરબીવાળા લોકોને સ્ટ્રોકનું જોખમ વધારે હોય છે. આ જોખમને ટાળવા માટે, અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછી 150 મિનિટની શારીરિક પ્રવૃત્તિ કરવી જરૂરી છે જેમાંથી દરરોજ 30 મિનિટની કસરત કરવી જોઈએ. આ સિવાય વધુ એક રીસર્ચમાં એમ પણ સામે આવ્યું છે કે જે લોકો દિવસમાં 13 કલાક કે તેથી વધુ સમય સુધી બેઠા રહે છે એમનામાં સ્ટ્રોકનું જોખમ 44 ટકા વધારે છે. 

તણાવ વધવાને કારણે પણ આવી શકે છે સ્ટ્રોક 
સ્ટ્રેસને માત્ર માનસિક સ્વાસ્થ્યની સમસ્યા સમજવાની ભૂલ ન કરો, તેની અનેક પ્રકારની શારીરિક આડઅસર પણ થઈ શકે છે અને સ્ટ્રોકનું જોખમ પણ વધારે છે. એક અહેવાલ મુજબ, જે લોકો વધુ તણાવ અનુભવે છે તેમને સ્ટ્રોકનું જોખમ વધારે છે. તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓ તમારા બ્લડ પ્રેશરમાં વધારો કરી શકે છે, જે હાર્ટ એટેક અને સ્ટ્રોક બંને તરફ દોરી શકે છે.

સ્ટ્રોકના લક્ષણો પ્રકાર (ઇસ્કેમિક અથવા હેમરેજિક) અને અસરગ્રસ્ત મગજના ચોક્કસ વિસ્તારના આધારે બદલાઈ શકે છે.

1. ફેસ ડ્રોપિંગ: ચહેરાની એક બાજુ નીચે પડી શકે છે અથવા સુન્ન થઈ શકે છે. વ્યક્તિને સ્મિત કરવા માટે કહો અને તપાસો કે તેનું સ્મિત અસમાન છે કે એકતરફી છે.

2. હાથની નબળાઈ: એક હાથ નબળો અથવા સુન્ન થઈ શકે છે. વ્યક્તિને બંને હાથ ઉંચા કરવા કહો અને જુઓ કે એક હાથ નીચે તરફ જાય છે અથવા નોંધપાત્ર રીતે નબળો છે.

3. બોલવામાં મુશ્કેલી: વાણી અસ્પષ્ટ, અસ્પષ્ટ અથવા સમજવામાં મુશ્કેલ હોઈ શકે છે. વ્યક્તિને એક સરળ વાક્યનું પુનરાવર્તન કરવા કહો અને તપાસો કે શું તેમને મુશ્કેલી છે અથવા તો શબ્દો વિકૃત છે.

4. મદદ માટે કૉલ કરવાનો સમય: જો તમે આમાંના કોઈપણ લક્ષણોનું અવલોકન કરો છો, તો તાત્કાલિક તબીબી સહાય માટે કૉલ કરવો મહત્વપૂર્ણ છે. સ્ટ્રોક કેર માં સમય સાર છે.

સ્ટ્રોક કટોકટીના કિસ્સામાં સમય મહત્વપૂર્ણ છે. સ્ટ્રોકનું જેટલું વહેલું નિદાન થાય છે, તેટલી ઝડપથી સારવાર શરૂ થઈ શકે છે. જેટલી ઝડપથી સારવાર શરૂ થાય છે, તેટલું સારું પરિણામ આવશે.

સ્ટ્રોકમાં સમય મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે:
• દર મિનિટે સ્ટ્રોકની સારવાર ન થાય, આશરે 1.9 મિલિયન મગજના કોષો મૃત્યુ પામે છે.
• જેટલો લાંબો સમય સુધી સ્ટ્રોકની સારવાર ન કરવામાં આવે, મગજને વધુ નુકસાન થઈ શકે છે.
• મગજને ઓક્સિજન ન મળે તે સમય મગજના નુકસાનની હદ નક્કી કરે છે.
• તાત્કાલિક મૂલ્યાંકન અને ઉપચાર જરૂરી છે.

સ્ટ્રોકની સારવાર સ્ટ્રોકના પ્રકાર પર આધારિત છે. સારવારમાં શામેલ હોઈ શકે છે: 
ટીશ્યુ પ્લાઝમિનોજેન એક્ટીવેટર (tPA): એક દવા જે મગજમાં લોહીના પ્રવાહને અવરોધિત કરતા લોહીના ગંઠાવાનું તોડી નાખે છે. સ્ટ્રોકના લક્ષણો શરૂ થયાના 3 કલાકની અંદર તેનું સંચાલન કરવું આવશ્યક છે. 

દવાઓ સીધી મગજમાં પહોંચાડવામાં આવે છે: ડોકટરો જંઘામૂળમાં ધમની દ્વારા કેથેટર દાખલ કરે છે અને તેને મગજમાં દોરે છે જેથી ટીપીએ સીધો જ જ્યાં સ્ટ્રોક આવી રહ્યો હોય ત્યાં પહોંચાડે.

- સ્ટેન્ટ રીટ્રીવર વડે ક્લોટ દૂર કરવું 
થ્રોમ્બોલિસિસ: અલ્ટેપ્લેસ નામની દવા જે લોહીના ગંઠાવાનું ઓગળે છે.

વેગસ નર્વ સ્ટીમ્યુલેશન: એક નવી સારવાર જે મોટર સ્કોર્સ અને ઉપલા હાથપગની શક્તિમાં તબીબી રીતે નોંધપાત્ર વધારો કરી શકે છે.

આહાર: તાજા શાકભાજી, ફળો અને આખા અનાજ સહિત ઓછી ચરબીવાળા, ઉચ્ચ ફાઇબરવાળા આહાર વાળો ખોરાક લેવો 

વ્યાયામ: નિયમિત વ્યાયામ કોલેસ્ટ્રોલ ઓછું કરવામાં મદદ કરે છે અને બ્લડ પ્રેશરને સંતુલિત રાખે છે. 

ધૂમ્રપાન: જ્યારે તમે ધૂમ્રપાન બંધ કરો છો ત્યારે સ્ટ્રોકનું જોખમ ઓછું થઈ જાય છે 

આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલનું વધુ પડતું સેવન હાઈ બ્લડ પ્રેશર વધારે છે,જેથી આલ્કોહોલના સેવનને બંધ કરો 

સ્થિતિનું સંચાલન: જ્યારે તમને અગાઉ સ્ટ્રોક આવ્યો હોય ત્યારે જીવનશૈલીમાં ફેરફાર ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઉપરોક્ત ફેરફારો તમને  સ્વસ્થ રાખશે અને તમારી સ્થિતિમાં સુધારો કરશે.