Chandrayaan-3: જાણો આકાશમાં જમા સ્પેસનો કચરો પૃથ્વી પર પડી શકે ખરાં?

Mission Chandrayaan 3 : ફરી એકવાર ભારત અંતરિક્ષની દુનિયામાં રચવા જઈ રહ્યું છે ઈતિહાસ. ભારત ફરી એકવાર ચંદ્ર અને અંતરિક્ષની દુનિયામાં પહોંચવા કરી રહ્યું છે પ્રયાસ. ઈન્ડિયન સ્પેસ રિસર્ચ ઓર્ગેનાઈઝેશન (ISRO) એ ચંદ્રયાન-3 મિશનના પ્રક્ષેપણ માટે તૈયારીઓ કરી લીધી છે. લૉન્ચિંગ પ્રક્રિયાનું 24 કલાકનું લૉન્ચિંગ રિહર્સલ પૂર્ણ થઈ ચૂક્યુ છે. ચંદ્રયાન 3 મિશનને હવે ગણતરીના કલાકો જ બાકી રહ્યાં છે. આજે તા.13 જુલાઈ 2023 એટલેકે, ગુરુવારથી આ મિશનનું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઇ ગયું છે. આ મિશન શુક્રવારે (14 જુલાઈ) બપોરે 2:35 કલાકે આંધ્રપ્રદેશના શ્રીહરિકોટાથી લૉન્ચ વ્હીકલ માર્ક-III (LVM3)થી શરૂ કરવાની યોજના છે.

આ ઘટનાના સંદર્ભમાં એક સવાલ એ પણ થાય છેકે, આખરે અંતરિક્ષમાં જગ્યા પછી રોકેટનો કોઈભાગ કે કચરો નીચે પડે છે ખરાં? કોઈ કાટમાળ નીચે પૃથ્વી પર પડીને કોઈને નુકસાન પહોંચાડી શકે ખરાં? આ આર્ટિકલમાં તમને આ સવાલોના જવાબો પણ મળશે. ઉલ્લેખનીય છેકે, ISROએ બુધવારે (12 જુલાઈ) ટ્વીટ કર્યું કે, 24 કલાકનું 'લૉન્ચ રિહર્સલ' પૂર્ણ થઈ ગયું છે. ચંદ્રયાન-3 મિશને ચંદ્રયાન-2નું ફૉલો-અપ મિશન છે, જે ચંદ્રની સપાટી પર સુરક્ષિત ઉતરાણ અને ભ્રમણકક્ષાની સંપૂર્ણ ક્ષમતા દર્શાવશે એવી અપેક્ષા છે.

અવકાશમાં કેટલું સ્પેસ જંક આગળ વધી રહ્યું છે- How much Space Junk is There?
વર્ષ 2021ના એક રિપોર્ટ અનુસાર, લગભગ 2000 સક્રિય ઉપગ્રહ પૃથ્વીની આસપાસ ફરે છે. આ એવા ઉપગ્રહો છે જે હજુ પણ પૃથ્વી સાથે સંપર્કમાં છે અને તેમનું કામ સારી રીતે કરી રહ્યા છે. આ સિવાય 3000 મૃત ઉપગ્રહો પણ છે, જેનો સમય સમાપ્ત થઈ ગયો છે અથવા તેમના નિયંત્રણ કેન્દ્ર સાથેનો સંપર્ક સમાપ્ત થઈ ગયો છે. 10 સેમીથી મોટા 34,000 ટુકડાઓ અવકાશમાં આગળ વધી રહ્યા છે અને આ સિવાય લાખો નાના ટુકડાઓ અવકાશમાં આગળ વધી રહ્યા છે અને જો તે કોઈપણ વસ્તુ સાથે અથડાશે તો તે કોઈ નુકસાન નહીં કરે.

શું અવકાશનો કાટમાળ ક્યારેય પૃથ્વી પર પડી શકે છે? – Can Space Junk fall in Earth?
આ પ્રશ્ન ચોક્કસપણે ડરામણો છે, પરંતુ તેની શક્યતાઓ નહિવત્ છે. કારણ કે જો કોઈ પણ ટુકડો પૃથ્વીના વાતાવરણમાં પાછો પ્રવેશ કરે છે, તો વધુ પડતા ઘર્ષણને કારણે, તે આગ પકડી લે છે અને તે જમીનથી સેંકડો કિલોમીટર ઉપર નાશ પામે છે. પૃથ્વીની નીચલી ભ્રમણકક્ષામાં ફરતા આવા ટુકડાઓ ઘણીવાર પૃથ્વીના વાતાવરણમાં પ્રવેશે છે, પરંતુ તરત જ બળીને નાશ પણ પામે છે. પરંતુ જીઓસ્ટેશનરી ઓર્બિટ એટલે કે વેધર સેટેલાઇટ અને કમ્યુનિકેશન સેટેલાઇટ પૃથ્વીથી લગભગ 36 હજાર કિમી ઉપર સ્થપાશે, જે હજારો વર્ષો સુધી પૃથ્વીની આસપાસ પરિભ્રમણ કરી શકશે. તેમના પૃથ્વી પર પડવાની બિલકુલ શક્યતા નથી.

સ્પેસ જંક, બીજા મિશન માટે કેટલું ખતરનાક? – What risks does space junk pose to space exploration?
અત્યાર સુધી સારી વાત એ છે કે આ સ્પેસ જંક આપણા સ્પેસ મિશન માટે મોટો ખતરો નથી બન્યો. જો કે, તે પૃથ્વીની ભ્રમણકક્ષામાં ફરતા અન્ય ઉપગ્રહો માટે ખતરો છે. આ કચરાના અથડામણથી થતા નુકસાનથી બચવા માટે તે ઉપગ્રહોને તેના માર્ગ પરથી હટાવવા પડશે. દર વર્ષે આવી સેંકડો સંભવિત અથડામણો આ રીતે અટકાવવામાં આવે છે. તેના જોખમમાં ઈન્ટરનેશનલ સ્પેસ સ્ટેશન (ISS) સામેલ છે, જેને આ સ્પેસ જંકમાંથી બચાવવા માટે સખત સંઘર્ષ કરવો પડે છે.

આપણે સ્પેસ જંક કેવી રીતે સાફ કરી શકીએ? – How can we clean up space junk?
સંયુક્ત રાષ્ટ્રનું કહેવું છે કે જે કંપનીઓએ તેમનું મિશન પૂર્ણ કર્યું છે તેઓએ 25 વર્ષની અંદર સેટેલાઈટને હટાવી લેવો જોઈએ. જો કે, તે પૂર્ણ કરતાં વધુ સરળ છે. કેટલીક કંપનીઓ આ માટે આગળ આવી છે અને તેણે તેનો ઉકેલ પણ જણાવ્યો છે. આમાં, તે મૃત ઉપગ્રહોને પૃથ્વીના વાતાવરણમાં પાછા ખેંચવાનો ઉપાય સૂચવવામાં આવ્યો છે. પૃથ્વીના વાતાવરણમાં આવતાં જ તેઓ ઘર્ષણને કારણે આગ પકડશે અને તેઓ નાશ પામશે. લેસર દ્વારા તેમનું તાપમાન વધારીને પૃથ્વીના વાતાવરણમાં લાવવા અને ચુંબક અને જાળીનો ઉપયોગ કરવાનું સૂચન પણ સામે આવ્યું છે.