માત્ર હેરેસમેન્ટના આધારે કોઈને આત્મહત્યા માટે પ્રેરિત કરવા માટે દોષિત ન ઠેરવી શકાય

નવી દિલ્હીઃ ગુજરાત હાઈકોર્ટના આદેશને પડકારતી અરજી પર વિચાર કરતી વખતે, સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું છે કે કથિત અપરાધો માટેનો કેસ 2021 માં નોંધવામાં આવ્યો હતો, જેમાં કલમ 498-A (પરિણીત મહિલા સાથે ક્રૂરતાને આધિન) અને આઈપીસીની કલમ 306 નો સમાવેશ થાય છે, જે આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવાના ગુના સંબંધિત છે આ કેસમાં વધુમાં વધુ 10 વર્ષની જેલ અને દંડની સજા થઈ શકે છે.

સર્વોચ્ચ અદાલતે ચૂકાદો આપતાં સમયે કહ્યું છે કે આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવાના ગુનામાં કોઈને દોષિત ઠેરવવા માટે માત્ર ઉત્પીડન પૂરતું નથી, પરંતુ પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે ઉશ્કેરવાના સ્પષ્ટ પુરાવા હોવા જોઈએ. જસ્ટિસ વિક્રમ નાથ અને પી બી વરાલેની બેન્ચે ગુજરાત હાઈકોર્ટના આદેશને પડકારતી અપીલ પર પોતાનો ચુકાદો આપતાં આ ટિપ્પણી કરી હતી, જેમાં મહિલાને કથિત રૂપે હેરાન કરી આત્મહત્યા કરવા માટે મજબૂર કરવાના કેસમાં પતિ અને સાસરીવાળાને આરોપમુક્ત કરવાનો ઈનકાર કરવામાં આવ્યો હતો. 

34 વર્ષીય એઆઈ એન્જિનિયર અતુલ સુભાષના આત્મહત્યાના કેસને ધ્યાનમાં રાખીને આ નિર્ણયમાં કરવામાં આવેલી ટિપ્પણીઓ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે. અતુલ સુભાષે બેંગલુરુમાં આત્મહત્યા કરી હતી. આ પહેલાં તેણે 24 પાનાની સુસાઈડ નોટ અને 90 મિનિટનો વીડિયો શેર કર્યો હતો. આમાં તેણે પોતાની વિખૂટી પડી ગયેલી પત્ની અને તેના પરિવાર પર હેરાનગતિ જેવા ગંભીર આરોપો લગાવ્યા છે. અતુલના ભાઈની ફરિયાદના આધારે પોલીસે અતુલની પત્ની નિકિતા સિંઘાનિયા, તેની માતા નિશા, પિતા અનુરાગ અને કાકા સુશીલ વિરુદ્ધ આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવાનો કેસ નોંધ્યો છે.

સુપ્રીમ કોર્ટની આ ટિપ્પણી અતુલ સુભાષ કેસમાં આરોપી નિકિતા અને તેના પરિવારના સભ્યો માટે મદદરૂપ સાબિત થઈ શકે છે.

પીટીઆઈના જણાવ્યા અનુસાર, ગુજરાત હાઈકોર્ટના આદેશને પડકારતી અરજી પર વિચાર કરતી વખતે, સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું હતું કે કલમ 498-એ (વિવાહિત મહિલા સાથે ક્રૂરતા) અને આઈપીસી સહિત કથિત અપરાધો માટે કેસ 2021 માં નોંધવામાં આવ્યો હતો.

'આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવાનો ઈરાદો સ્પષ્ટ હોવો જોઈએ'
હાઈકોર્ટના આદેશ સામે સુપ્રીમ કોર્ટમાં અરજી કરવામાં આવી હતી. સુપ્રિમ કોર્ટની બેન્ચે તેના 10 ડિસેમ્બરના ચુકાદામાં કહ્યું હતું કે, "આઈપીસીની કલમ 306 હેઠળ દોષિત ઠેરવવા માટેનો સ્પષ્ટ ઈરાદો હોવો જોઈએ." ફક્ત ઉત્પીડન કોઈને આત્મહત્યા માટે ઉકસાવવા માટે દોષી ઠેરવવા માટે પૂરતું નથી.

કોર્ટે કહ્યું કે ફરિયાદ પક્ષે આરોપી દ્વારા કોઈ સક્રિય અથવા પ્રત્યક્ષ પુરાવા રજૂ કરવા જોઈએ જેના કારણે મૃતકે પોતાનો જીવ લીધો છે. બેન્ચે કહ્યું કે માત્ર અનુમાન લગાવી શકાય નહીં. આ માટે કેટલાક પુરાવા હોવા જોઈએ. આ વિના, કાયદા હેઠળ ઉશ્કેરણી સ્થાપિત કરવાની મૂળભૂત આવશ્યકતા પૂરી થતી નથી, જે આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરવાનો સ્પષ્ટ ઇરાદો ધરાવે છે."

સુપ્રીમ કોર્ટે કલમ 498-A હેઠળ આરોપને માન્ય રાખ્યો 
ખંડપીઠે આ કેસમાં કલમ 306 હેઠળના આરોપોમાંથી ત્રણેય લોકોને નિર્દોષ જાહેર કર્યા હતા. જો કે, કોર્ટે IPCની કલમ 498-A હેઠળ અપીલકર્તાઓ સામેના આરોપોને સમર્થન આપ્યું હતું.

કોર્ટે નોંધ્યું હતું કે મહિલાના પિતાએ તેના પતિ અને બે સાસરિયાઓ વિરુદ્ધ IPCની કલમ 306 અને 498-A સહિત કથિત અપરાધો માટે FIR દાખલ કરી હતી. બેન્ચે કહ્યું કે મહિલાના લગ્ન 2009માં થયા હતા અને લગ્નના પ્રથમ પાંચ વર્ષ સુધી દંપતીને સંતાન નહોતું, જેના કારણે તેણીને કથિત રીતે શારીરિક અને માનસિક ઉત્પીડનનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. વધુમાં જણાવ્યું હતું કે એપ્રિલ, 2021માં મહિલાના પિતાને માહિતી મળી હતી કે તેણે આત્મહત્યા કરી લીધી છે.

હાઈકોર્ટે આઈપીસીની કલમ 306 અને 498-A હેઠળ તેમની સામે આરોપો ઘડવાના સેશન્સ કોર્ટના આદેશને યથાવત રાખ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે આઈપીસીની કલમ 306 અન્ય વ્યક્તિને આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરનારાઓને સજા આપે છે.

આ કલમ હેઠળ કોઈ વ્યક્તિ પર આરોપ મૂકવા માટે, ફરિયાદ પક્ષે એ સ્થાપિત કરવું જોઈએ કે આરોપીએ મૃતકને આત્મહત્યા કરવા માટે ઉશ્કેર્યો હતો. બેન્ચે કહ્યું કે આઈપીસીની કલમ 306 હેઠળ અપરાધ સાબિત કરવા માટે, મૃતકને આત્મહત્યા કરવા માટે ઉશ્કેરવાનો સ્પષ્ટ ઈરાદો સ્થાપિત કરવો જરૂરી છે.

હકીકતોની કાળજીપૂર્વક તપાસ થવી જોઈએ: SC
"આ રીતે, પત્નીના મૃત્યુના કિસ્સામાં, કોર્ટે તથ્યો અને સંજોગોની કાળજીપૂર્વક તપાસ કરવી જોઈએ, તેમજ રજૂ કરેલા પુરાવાનું મૂલ્યાંકન કરવું જોઈએ. તે નિર્ધારિત કરવું જરૂરી છે કે શું આ કારણે પીડિતા પર ક્રૂરતા કે ઉત્પીડન કરવામાં આવ્યું હતું. તેની પાસે પોતાનો જીવ લેવા સિવાય બીજો કોઈ વિકલ્પ બચ્યો ન હતો."

સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું હતું કે આત્મહત્યા માટે કથિત રીતે ઉશ્કેરવાના કિસ્સામાં, આત્મહત્યા તરફ દોરી જતા પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ કૃત્યોના નક્કર પુરાવા હોવા જોઈએ. સતામણીના માત્ર આક્ષેપો દોષિત ઠેરવવા માટે પૂરતા નથી. દોષિત ઠરાવવા માટે, આરોપી દ્વારા સકારાત્મક કૃત્યનો પુરાવો હોવો જોઈએ, જે ઘટનાના સમય સાથે નજીકથી જોડાયેલો હોય, જેણે પીડિતાને આત્મહત્યા કરવા માટે મજબૂર કરી અથવા પ્રેરિત કરી."

આના આધારે અપીલકર્તાને રાહત મળી છે
સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે આ કેસમાં પ્રાથમિક દૃષ્ટિએ એવું લાગે છે કે ના તો અપીલકર્તાઓ પાસે જરૂરી માનસિક કારણ હતું કે ન તો તેઓએ આત્મહત્યા માટે ઉશ્કેરણી કે પ્રયાસ કર્યો હતો. બેન્ચે કહ્યું કે મહિલાએ લગ્નના 12 વર્ષ બાદ આત્મહત્યા કરી હતી. અપીલકર્તાઓની દલીલ કે મૃતકે તેમના લગ્નના બાર વર્ષ દરમિયાન અપીલકર્તાઓ સામે ક્રૂરતા અથવા ઉત્પીડનની એક પણ ફરિયાદ કરી નથી. "માત્ર કારણ કે તેણીએ બાર વર્ષથી કોઈ ફરિયાદ નોંધાવી ન હતી તે ગેરંટી આપતું નથી કે ક્રૂરતા અથવા ઉત્પીડનનો કોઈ કેસ નથી."

બેન્ચે આંશિક રીતે અપીલ સ્વીકારી અને IPCની કલમ 306 હેઠળ અપીલકર્તાઓને નિર્દોષ જાહેર કર્યા. જો કે, તેણે કલમ 498A હેઠળના આરોપને સમર્થન આપ્યું હતું અને કહ્યું હતું કે આ જોગવાઈ હેઠળ તેમની સામે કેસ ચલાવવામાં આવે.