Handicraft: કચ્છી ભરતગૂંથણથી લઈને કશ્મીરી કારીગરી સુધી વિવિધતાથી ભરપૂર ભારતનું ભરતકામ

વિવિધતામાં એકતા ભારતનો પ્રાણ છે. આવી જ વિવિધ છે ભારતની ભરતકામ કળા. કચ્છમાં જશો તો દોરા-આભલાનું અદ્ભૂત કામ જોવા મળશે અને કશ્મીરમાં જશો તો ફૂલોનું મનમોહક વર્ક. ફુલકારી, સુજની અને કાંથાનો ઈતિહાસ તો વર્ષો જૂનો છે. ભરતકામ ન માત્ર કલા પરંતુ સમાજ જીવન અને સંસ્કૃતિનું પણ પ્રતિક છે.

ફાલ્ગુની લાખાણી, અમદાવાદઃ જેટલો વિવિધ રંગી અને જીવંત ભારત દેશ છે એટલી જ વિવિધ રંગી છે આપણી કળાઓ. ભારતીય એમ્બ્રોઈડરીના વિવિધ પ્રકારો છે, જે ક્ષેત્ર અને પોષાકની શૈલીના પ્રમાણે બદલતી રહે છે. કચ્છનું ભરતગૂંથણ હોય કે કશ્મીરનું કામ, પંજાબની ફુલકારી તો બિહારની સુજની. તમામ પ્રદેશની આગવી ઓળખ તેમની એમ્બ્રોઈડરીમાં છતી થાય છે. આ ભરતકામમાં જે-તે ક્ષેત્રની સંસ્કૃતિ અને રીતભાતનું પ્રતિબિંબ પણ જોવા મળે છે. તો આજે જાણીશું આવી જ કેટલીક કલાઓ વિશે..

 

 

 


 

આંધ્રપ્રદેશનું કમલ ભરતકામ

1/12
image

આ આંધ્રપ્રદેશનું પારંપરિક ભરતકામ છે. જેમાં મુખ્યરૂપે સુંદર પુષ્પો બનાવવામાં આવે છે. જે થ્રી-ડી કામ જેવું લાગે છે. લગભગ 5 સદીઓ પહેલા આ કલાની શરૂઆત થઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે.  

ટોડા ભરત

2/12
image

ટોડા ભરતની ઉત્પતિ તમિલનાડુમાં થઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે. સ્થાનિક રૂપે તેને પુખૂર એટલે કે ફૂલના રૂપમાં જાણવામાં આવે છે. ટોડા ભરત મુખ્યત્વે શાલ પર કરવામાં આવે છે.

કશ્મીરી ભરત

3/12
image

કશીદા કે કશ્મીરી ભરત ઊનના કુર્તા,સ્ટોલ વગેરે પર કરવામાં આવે છે. કશ્મીરી ભરતની પ્રેરણા પ્રકૃતિ પાસેથી મળે છે. કશ્મીરનું પરંપરાગત ભરત મનમોહી લે તેવું હોય છે.

 

શાલીમલી

4/12
image

શાલીમલી મણિપુરનું પ્રસિદ્ધ વસ્ત્ર છે. આમાં ભરત અને ગૂંથણ બંને છે. મેતઈ સમુદાય આ કામ કરે છે. કોઈ પાસે શાલીમલી હોવું પ્રતિષ્ઠાનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે.

પિપલી

5/12
image

આ એક એવી કળા છે જેનો ઉપયોગ કપડા પર નાના પેચ લગાવવા કે સિવવા માટે થાય છે. 17મી સદીમાં ફ્રેંચ લોકો સાથે આ કળા ભારત આવી હતી. આ કળા આજે બહુ જ પસંદ કરવામાં આવે છે.

કસૂતી

6/12
image

કર્ણાટકનું પારંપારિક ભરત કસૂતી છે. જેનું કામ ખૂબ જ જટિલ છે. ક્યારેક ક્યારેક તો તેમાં 5 હજાર ટાંકા લગાવવાના થાય છે. ચાલુક્ય શાસન કાળથી તેની શરૂઆત થઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ ભરતકામની ખાસિયત એ છે કે તે ગાંઠ વિના બને છે અને બંને તરફથી એક જેવું જ દેખાય છે.

ચિકનકારી

7/12
image

ચિકનકારીનું હાલનું સ્વરૂપ યૂપીના લખનઊ સાથે જોડાયેલું છે. જેની શરૂઆત મુગલ સમ્રાટ જહાંગીરના પત્ની નૂરજહાંએ કરી હતી. આજે ચિકનકારીનો વ્યાપ ઘણો વધી ચુક્યો છે.

ચંબા રુમાલ

8/12
image

ચંબા રુમાલને કારીગરીનો ઉત્તમ નમૂનો માનવામાં આવે છે. 16મી સદીમાં ગુરુ નાનક દેવજીના બહેન બેબે નાનકીએ તેને આરંભકાળમાં બનાવ્યો હોવાનું માનવામાં આવે છે.

કાંથા

9/12
image

ભારતીય ભરતકામની સૌથી જૂની વિદ્યા કાંથા માનવામાં આવે છે. જેનો ઈતિહાસ પ્રથમ શતાબ્દીના ઈસવીસનના આરંભથી માનવામાં આવે છે. સાડી અને ધોતી જેવા જૂના વસ્ત્રો પર સિલાઈ અને ભરત કરીને તેને ફરીથી ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે.

પંજાબની ફુલકારી

10/12
image

ફુલકારી પંજાબની સૌથી પ્રસિદ્ધ ગ્રામીણ ભરતકામની કળા છે. જેનો ઉલ્લેખ વારિસ શાહની પ્રસિદ્ધ લોકકથા હીર-રાંઝામાં મળે છે. જેમાં કપડાના નીચેના ભાગમાં રફૂ વાળી સોયથી કામ કરવામાં આવે છે. એક સમયે એક જ રંગના દોરાનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે જેથી લાંબી સિલાઈ થાય છે. ફુલકારીના દુપટ્ટા ખૂબ જ મનમોહક હોય છે.

બિહારી સુજની

11/12
image

સુજનીની ઉત્પતિ બિહારના ભુસુરા ગામથી થઈ છે. જેને એક કપડા પર બીજા કપડું હોવાના સ્વરૂપમાં માનવામાં આવે છે. જેમાં જૂની સાડીઓ અને ધોતીઓનો કેનવાસ તરીકે ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સુજની કલા સામાજિક અને રાજનૈતિક સંદેશ આપવાનું પણ માધ્યમ છે.

કચ્છી ભરતકામ

12/12
image

કચ્છનું ભરતકામ જિલ્લાના આદિવાસી સમાજની ખાસ કળા છે. સુતરાઉ કપડા પર નેટના રૂપમાં ભરતકામ કરવામાં આવે છે. જેમાં સુતરાઉ કે રેશમી દોરાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. કચ્છની મહિલાઓ માટે આ ભરતકામ રોજીરોટીનું સાધન છે.