Bhaturhari Nitisatakam: ମହାପୁରୁଷ ଭର୍ତୃହରିଙ୍କ ନୀତିଶତକମ ଭାଗ-୧୨

Bhaturhari Nitisatakam: ନୂଆଦିଲ୍ଲୀ: ପୂର୍ବରୁ ଆମେ ଆପଣଙ୍କୁ ନୀତିଶତକମର ଗୋଟିଏ ପାର୍ଟରେ ଅନେକ ସୂଚନା ଦେଇଥିଲୁ। ଆଜି ପୂନର୍ବାର ଆଉ ଏକ ପାର୍ଟରେ ନୀତିଶତକମର ଆଉ କିଛି ସୂଚନାଦେବାକୁ ଚେଷ୍ଟା କରିବୁ। ପୂର୍ବ ଶ୍ଳୋକରେ କବି ଭର୍ତୃହରି ତୃଷ୍ଣା ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଥିଲେ। ତେବେ ପରବର୍ତ୍ତି ଶ୍ଳୋକରେ ସଂସାର ତଥା ଜୀବଜଗତ ସମ୍ପର୍କରେ ଆଲୋଚନା କରିଛନ୍ତି। ଜୀବନର ଗତିପଥକୁ ନେଇ କବି ଭର୍ତ୍ତୃହରି ଅତ୍ୟନ୍ତ ସରଳ, ସରସ, ରମଣୀୟ ଢଙ୍ଗରେ ଅନେକ ପ୍ରସଙ୍ଗ ଉପସ୍ଥାପିତ କରିଛନ୍ତି। ଯାହାଦ୍ୱାରା ପାଠକ ସହଜରେ କବିଙ୍କ ଭାବନାକୁ ବୁଝିପାରିବେ। ସ୍ଥାନେ ସ୍ଥାନେ କବି ଲୋକକଥା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟବହାର କରିଛନ୍ତି। କବି ଅଧିକାଂଶ ସ୍ଥାନରେ ପ୍ରସାଦ ଗୁଣ ଏବଂ ବୈଦର୍ଭି ରୀତିକୁ ପ୍ରଶ୍ରୟ ଦେଇଛନ୍ତି। 

ସଂସ୍କୃତର ମହାନ କବିମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରେ ମହର୍ଷି ଭର୍ତୃହରୀଙ୍କୁ ଗଣନା କରାଯାଏ। ସେ ତାଙ୍କର ଜ୍ଞାନ ରୂପୀ ନୀତି ମାଧ୍ୟମରେ ଏଭଳି ଅନେକ ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ କରିଛନ୍ତି ଯାହାର ସମାଧାନ ସାଧାରଣ ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ ଥିଲା। ସେ ଶତକତ୍ରିୟ ରଚନା କରିଥିଲେ ଯେଉଁଥିରେ ନୀତିଶତକ, ବୈରାଗ୍ୟଶତକ, ଶ୍ରୀନକ୍ଷତ୍ର ଅନ୍ତର୍ଭୁକ୍ତ। ତାଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରଚିତ ନୀତି ଶତକମ, ଶୃଙ୍ଗାରଶତକ, ବୈରାଗ୍ୟଶତକରେ ଏପରି ଅନେକ ଜିନିଷ କୁହାଯାଇଛି, ଯେଉଁଥିପାଇଁ ଲୋକମାନେ ସ୍ୱୟଂଚାଳିତ ଭାବରେ ସକରାତ୍ମକ ଦିଗକୁ ଗତି କରନ୍ତି।

ଅନେକ ଥର ଆମେ ନିଶ୍ଚୟ ଶୁଣିଥିବେ ଯେ ଜ୍ଞାନ ବିନା ଜୀବନ ଅର୍ଥହୀନ। କିନ୍ତୁ ପଣ୍ଡିତମାନେ ଏହା ମଧ୍ୟ ବ୍ୟାଖ୍ୟା କରିଛନ୍ତି ଯେ ଜଣେ ଭଲ ଶିକ୍ଷକ ବିନା ଜ୍ଞାନ ମଧ୍ୟ ସମ୍ପୂର୍ଣ୍ଣ  ହୋଇନଥାଏ, ଯାହା ବିଷ ପରି ଅଟେ। କୁହାଯାଏ ଯେ ଭାରତ ସେହି ଭାଗ୍ୟଶାଳୀ ଦେଶମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଅନ୍ୟତମ ଯେଉଁଠାରେ ଜ୍ଞାନ ସର୍ବୋଚ୍ଚ ସ୍ଥାନରେ ରହିଥିଲା। ଆଜି ମଧ୍ୟ ଏହାର ପ୍ରଭାବ ବିଭିନ୍ନ କ୍ଷେତ୍ରରେ ଦେଖିବାକୁ ମିଳେ। ଏହିପରି ଅନେକ ଶିକ୍ଷିତ ଶିକ୍ଷକ ଏହି ଦେଶରେ ଜନ୍ମଗ୍ରହଣ କରିଥିଲେ, ଯେଉଁମାନେ ମଣିଷକୁ ସଠିକ୍ ମାର୍ଗରେ ଚାଲିବାର ବାଟ ଦେଖାଇଥିଲେ। ମହର୍ଷି ଭର୍ତୃହରି ସେହି ଶିକ୍ଷକମାନଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ ଜଣେ ଥିଲେ। ମହର୍ଷି ଭର୍ତୃହରି ଅନେକ ନୀତି ପ୍ରଣୟନ କରିଥିଲେ ଯାହା ନୀତିଶତକମ ଭାବରେ ଜଣାଶୁଣା। ନୀତିଶତକମରେ କୁହାଯାଇଛି ଯେ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି କିପରି ତାଙ୍କ ଜୀବନକୁ ସହଜ ଏବଂ ସଫଳ କରିପାରିବ। ଆସନ୍ତୁ ଜାଣିବା କେଉଁ ପ୍ରକାରର ବ୍ୟକ୍ତିଙ୍କ ଦୂରତା ତିଆରି କରାଯିବା ଉଚିତ ଏବଂ ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତିର ଗର୍ବ କିପରି ଶେଷ ହୋଇପାରିବ। 

ୟଦା କିଂଚିତ୍ଜ୍ଞା ଦ୍ୱିପ ଇଓ୍ୱ ମଦାନ୍ଧଃ ସମଭଓ୍ୱଂ
ତଦା ସର୍ବଜ୍ଞୋସମୀତ୍ୟଭଓ୍ୱଦଲିପ୍ତଂ ମମ ମନଃ
ୟଦା କିଚିତ୍କିଂ ଚିଦବୁଧଜନସକାଶଦଓ୍ୱଗନ
ତଦା ମୁର୍ଖୋସ୍ମିତି ଜ୍ୱର ଇଓ୍ୱ ମଦୋ ମେ ଓ୍ୱପଗତଃ

ଏଥିରେ କବି ଭର୍ତ୍ତୃହରି 'ମଁ'ର ସନ୍ଦର୍ଭ ମନୁଷ୍ୟ ପାଇଁ ପ୍ରଦାନ କରିବା କହିବାକୁ ଚାହିଁଛନ୍ତି କି ଯେତେବେଳେ ମୁଁ ଅଜ୍ଞାନୀ ଥିଲି, ସେତେବେଳେ ମଦମସ୍ତ ହାତୀ ଭଳି ଅଭିମାନରେ ଅନ୍ଧ ହୋଇ ନିଜକୁ ସର୍ବଜ୍ଞାନୀ ବୋଲି ଭାବୁଥିଲି। କିନ୍ତୁ ମୁଁ ଯେତେବେଳେ ବିଦ୍ୱାନମାନଙ୍କର ସଂଗତିରେ ରହିବା ଆରମ୍ଭ କଲି ସେତେବେଳେ ମୋ ଭିତରେ ଥିବା ଅହଙ୍ଗାର ସବୁ ଭାଙ୍ଗିରୁଜି ଚୁରମାର ହୋଇଯାଇଥିଲା। ଏଥିପାଇଁ ଅହଙ୍କାରୀ ବ୍ୟକ୍ତିକୁ ଅଭିମାନ ଭାଙ୍ଗିବା ପାଇଁ ଜ୍ଞାନ ଆହରଣ କରିବା ନିତ୍ୟାନ୍ତ ଆବଶ୍ୟକ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି। ଏଭଳି କରିବା ଦ୍ୱାରା ମଣିଷ ଭିତରେ ରହିଥିବା ସମସ୍ତ ଦୁର୍ବଳତା ବାହାରି ସାମ୍ନାକୁ ଆସିଥାଏ ବୋଲି କବି କହିଛନ୍ତି।